hơi dài và nhả khói lên tròi. Những lớp bùn trên da chân ông bây giờ đã khô lại. Ông cúi xuống bóc ra từng mảng vứt đầy trước chỗ ngồi. Bỗng tự nhiên ông ngẩng đầu lên, ngắt lời Thực:

 - Mấy giờ rồi?

 - Mười hai giờ rưõi.

 - Theo tôi, bây giờ nó không càn nữa đâu. Nhưng ngày mai thì nó sẽ càn lớn và có thể càn dài ngày. Nếu với lực lượng cứ cho là bốn tiểu đoàn đi, tập trung càn vào đây thì liệu tiểu đoàn 7 trụ được mấy ngày?

Cả ban chỉ huy tiểu đoàn nhìn nhau im lặng. Một câu hỏi rất khó trả lời. Từ sáng đến giờ họ chỉ lo việc bô trí công sự, điều chỉnh các bộ tiêu để đánh địch. Mệnh lệnh của trên là đánh địch, họ chỉ biết chấp hành. Câu hỏi của ông Ba Kiên bỗng gợi lại cho họ một ý nghĩ mà họ tưởng như quên đi: Liệu họ sẽ còn ở lại đây được bao nhiêu lâu nữa với ba mươi tay súng, đạn được không còn bao nhiêu, và ai sẽ là người cuối cùng còn lại trong số những người có mặt hôm nay?

Trong khi tất cả đang ngồi im lặng như vậy thì liên lạc tiểu đoàn chặt hai trái dừa, đổ nước ra bốn bát sắt đưa đến đặt trước mặt trung đoàn trưởng và ban chỉ huy tiểu đoàn. Chính trị viên phó tiểu đoàn, một người có vóc người cao Lớn, ngồi đốỉ điện với ông Ba Kiên, xoa hai tay vào nhau cười tủm tỉm: 

- Báo cáo anh, tôi cho anh em lấy dừa lần này nữa là lần cuối cùng. Đêm qua họ đi về mệt quá.

Ông Ba Kiên liếc nhìn sang những đống vở dừa vứt dầy dưới gốc giâu, ông biết rõ đây không phải là lần cuối cùng như chính trị viên phó Thận vừa nói. Họ sẽ còn chặt dừa nữa, sẽ còn uống nước dừa nữa cho đến khi nào dơn vị bỏ cái khu vực Gò Sao này ra đi mới thôi. Trước đây trung đoàn cấm không được một ai bứt dừa, bứt cam tự tiện trong vùng đóng quân. Khi bộ đội mới xuống, dân bỏ chạy hêết. Nhiều nhà để cả gà lợn trong chuồng. Kỷ luật dân vận phải thật nghiêm, tình hình không thể nào khác vì dân ở đây là dân vùng tạm chiếm, chưa hiểu biết và tiếp xúc với cách mạng bao nhiêu. Mệnh lệnh đó lúc đầu được châp hành rấl tốt. Những nơi bộ đội đóng quân, không những vưòn tược cây côì không bị tơ hào mất mát, mà gà lợn trong chuồng còn được anh em chiến sĩ cho ăn, nhà cửa được anh em dọn dẹp sặch sẽ. 

Nhưng gần đây cái kỷ luật đó không giữ được nữa, một phần nhân dân ở đây không muốn bộ đội phải chịu’đựng khổ cực như vậy. Họ gặp các ban chỉ huy yêu cầu để cho bộ đội tự do chặt mía, bứt cam bứt dừa trong vườn họ. Mặt khác, gần đây bộ đội thiếu gạo. Khẩu phần hàng ngày của mỗi người chỉ được một nắm cơm. Họ phải bứt mận. chặt cây chuối để lót thêm vào các bừa ăn. Ban chỉ huy trung đoàn biết rõ kỷ luật dân vận đang bị vi phạm, nhưng chưa biết giải quyết sao cho thỏa đáng.

Ông Ba Kiên nhìn những khuôn mặt hốc hốc chung quanh. Không ai bưng bát uống cả. Họ hiểu đây là một việc làm sai, mà lại làm sai ngay trước mặt thủ trưởng trung đoàn. Chính trị viên phó Thận dịch cái bát sắt về phía ông Ba Kiên:

 - Mời anh uống đi. Đã trót chặt ra rồi, chúng tôi sẽ tìm cách giải quyết với dân sau.

Ông Ba Kiên bưng bát đưa cho một người ngồi cạnh: - Thôi, các đồng chí uống đi.

Mọi người đều nâng bát.

Khi tất cả đã uống xong, ông Ba Kiên chỉ đống vở dừa ở dưới gốc cây, nhìn Thận:

- Ông Thận ạ, ông láu cá lắm! Tôi đi rồi, ông còn cho chặt dừa nữa chứ chẳng phải một lần này là thôi như ông nói đâu.

Tất cả mọi người cười phá lên, nhưng rồi lại im lặng ngay vì ông Ba Kiên vẫn tiếp tục nói, giọng trầm đi:

 - Trung đoàn rất thông cảm với anh em, nhưng kỷ luật đã đề ra thì không thể phá đi được. Bọn tôi không hủy bỏ cái mệnh lệnh trước đây. Bây giờ đã trót lấy dừa xuống rồi, thì uống đi. Nhưng sau đây các đồng chí phải gặp dân giải quyết chuyện này cho sòng phẳng. Các đồng chí ăn dừa nhưng không được phá vườn dân như thế này. Phải thật nghiêm về chuyện này.

Ông Ba Kiên vừa nói vừa nhìn những quả dừa non bị rứt theo với những quả dừa già vứt bừa bãi ở các gốc cây.

Trong khi Thận thu góp đống vở dừa trước mặt thì ông Ba Kiên đã bỏ cái ý nghĩ vê trái dừa và nhìn sang những cây giâu gia trĩu quả: mừa giâu gia sắp chín. Dọc 

theo bờ rãnh, cách quãng lại có một cây mận hồng đào, rồi một cây điều lộn hột. Vườn cây đủ loại trái: lê ki ma, sầu riêng, mạn cầu xiêm, cam, chanh... Có một cái gì đó làm ông Ba Kiên bứt rứt. Những người dân ra đi đã giao lại một cái gì đó còn lớn hơn cả những vườn cây ăn quả này. Đó là lòng tin của họ...

Bỏ khu vực Gò Sao này mà đi thì còn nơi nào? ở lại thì liệu tiểu đoàn 7 với lực lượng mỏng manh ấy sẽ cầm cự được bao nhiêu ngày nữa? Ông nói với bộ đội là phải bám trụ, nhưng chính ông cũng không hiểu là trung đoàn sẽ phải bám trụ bao nhiêu lâu nữa. Bằng bản năng của một người lính chiến, ông hiểu mang máng rằng tình hình đã có thay những ngày rôm rả đầu tiên của Tết Mậu Thân không còn nữa. Sự giằng co giữa ta và địch đã đến lúc quyết liệt. Sức chiến đấu của bộ đội giống như một sợi dây cao su kéo căng bây giờ đang chùng lại.

Chớp một cái, đang từ trận chống càn quét ở biên giới, ta đánh thọc một mũi nhọn vào tận trung tâm Sài Gòn để rồi sau đó ít lâu, chúng nó lai phản kích lại. Sau Tết Mậu Thân, toàn bộ thế bô” trí chiến lược trên chiến trưởng bỗng đổi khác, nhưng cũng chính sau cái Tết Mậu Thân đó, trung đoàn ông được giao đứng chân trên một địa bàn khó khăn hơn xưa gấp bội. Nhiều lúc, ông đã nghĩ đến việc có thê cả một trung đoàn phải hy sinh, ý nghĩ đó, ông không nói với ai. Sáng nay, khi gặp phó chính ủy Hàn, có lúc ông cảm;thấy như phó chính ủy sắp nói ra điều đó nhưng lại ghìm lại. Không, ông cũng sẽ không bao giờ nói điều này với cấp dưới, nhưng ông lại cần làm cho người ta hiểu được. Những người đó đã từng vào sinh ra tử với ông, biết đâu họ sẽ không gục xuống trong môt cái công sự cùng với ông và được chôn trên một bờ rạch, dưới một gốc cây cùng với ông?

Ông quay lại, hỏi bâng quơ: - Thế nào ông Thực? ông định bám trụ ở đây được mấy ngày?

 - Báo cáo anh, với lực lượng hiện có, giỏi lắm thì được dăm ngậy...

 - Thê ông định thí mạng cả tiểu đoàn đi à?

Thực nhìn ông Ba Kiên cười, anh biết ông nói đùa nhưng đồng thời ông đang có một ý nghĩ mới nào đó cố thoát ra khỏi sự bế tắc.

 - Tôi tính kỹ rồi. Chỉ có ở đây thì chúng tôi mới có thể đánh địch được dăm ngày. Nếu dời sang nơi khác thì không chắc cầm cự được lấy một ngày.

 - Nếu như ta vừa ở Cầu sắt vừa ở đây thì sao?

 - Thì nó sẽ đánh cả hai nơi.

 - Không. Ngày mai nhất định nó sẽ càn ở đây trước. Ta đưa một bộ phận tạm ém ở Cầu sắt, và ở đây thì cứ đánh. Sau đó, có điều kiện, nếu địch chuyển sang cầu sắt, thì ta lại luồn về đây.

 - Ý anh muốn nói tiểu đoàn về bên ấy và để một bộ phận Nhỏ ở đây phải không?

- Đúng thế! Chỉ cần năm người ở lại nhưng vẫn để ba bộ tiêu đánh địch và nghi binh như cũ.

Tiểu đoàn trưởng Thực im lặng. Năm người. Ai bây giờ? Anh hiểu ý ông Ba Kiên. Ông vẫn muốn kéo dài sự có mặt của tiểu đoàn ở khu vực này. Ông không muôn tung lực lượng ra một lúc cho đến người cuối cùng. Ván cờ đến nước phải thí quân để cứu vãn tình thế. Nhưng ai? Ai là người ở lại trong trận đánh ngày mai? Nếu trận đánh xảy ra ở đây quyết liệt, thì với thế bất ngờ, anh vẫn giữ được lực lượng của tiểu đoàn anh trong một thời gian nữa. Một vài ngày, tiểu đoàn 9 sẽ xuống, biết đâu lại không có một sự chuyển biến mới trên cục điện toàn bộ chiến trường? Tiểu đoàn trưởng Thực nghĩ vậy và bỗng cười phá lên, anh thấy anh đang tự phỉnh phờ mình.

 - Chi mà phấn khởi rứa, ông Thực?

- Ông Ba Kiên hỏi.

 - Tôi hiểu rồi. Bây giờ dùng năm người chống càn ở đây, nhưng lần sau nó sẽ không càn riêng ở đây nữa, mà nó vừa càn ở Cầu Sắt vừa càn ở đây. Như thế lại phải có năm người ở Cầu Sắt và số còn lại thì sang đây.

 - Điều đó còn tùy tình hình. Họ bàn với nhau kế hoạch tác chiến. Tất cả có bốn người tham gia: ông Ba Kiên, trung đoàn trưởng Thực, chính trị viên phó Thận, tham mưu trưởng Mạn. Trừ ông Ba Kiên ra, một trong ba người kia sẽ phải ở lại. Sau khi thảo luận phương án tác chiến xong, Thực phân công:

 - Tôi không thể ở lại rồi. Anh Thận là cán bộ chính trị nên không thể chỉ huy một trận đánh phức tạp như thế này được. Tôi đề nghị đồng chí Mạn sẽ là người chì huy nhóm này.

Nói xong Thực không nhìn Mạn, cúi xuống gấp tấm bản đồ lại. Ông Ba Kiên thấy Thực phân công như thế là đúng. Thực nó có tính như vậy đó, việc đáng như thế nào thì giải quyết như thế, chẳng cần úp mở, rào đón gì cả. Ông cũng không muốn kéo dài cái thời gian nhận lệnh ra nữa, nói thật gọn:

 - Đồng chí Mạn về chọn người và chuẩn bị đi!

Khi tất cả mọi người đã đứng dậy thì ông Ba Kiên bỗng gọi giật giọng:! - Thực!

Thực đứng lại ngơ ngác. Ông Ba Kiên lại bứt một cái lố, quấn tròn, vê một điếu thuốc, nhưng rồi quên đi không hút: - Đêm nay ông chuẩn bị cho một tổ ba người bảo vệ thương binh, nếu cần, mở đường máu ra sông Sài Gòn. Tôi về Cầu Sắt bây giờ để làm việc với trinh sát.

 - Số anh em đó mấy giờ đi?

 - Tôi sẽ cho người về móc. Nếu trinh sát không xoi được đường thì mới cần đến tổ ba người đó. Họ sẽ có nhiệm vụ thu hút địch cho trinh sát mở đường dẫn thương binh ra bờ sông. Lại thêm ba người nữa. Thực im lặng. Chỉ cần trung 1 đoàn trưởng nói vậy là anh hiểu. Anh nhẩm tính từng tay súng còn lại trong tiểu đoàn. Năm người ở lại, ba người bảo vệ thương binh. Những người đó tất nhiên phải là những người được tin cậy nhất. Dẫu không nói ra, họ cũng biết rằng họ có thể hy sinh.
Hai người nhìn nhau.

Thực hiểu đây là một mệnh lệnh phải chấp hành, không cổ cốch nào khác. Ông Ba Kiên thì nghĩ đẳy là một yêu cầu vô cùng khó khăn mà mình đòi hỏi cấp dưới phải thi hành bằng bất cứ mọi giá. Những lần trước, khi giao nhiệm vụ cho Thực, đầu khó khăn mấy, ông cũng cảm thấy vững bụng. Nhưng lần này thì ông hơi bắn khoăn. Không phải vì ông không tin Thực, mà ông nghĩ: Nếu Thực chấp hành thật nghiêm túc mệnh lệnh của ông thì ngày mai tiểu đoàn Thực sẽ không còn sức mà chiến đấu nữa.

Nhưng chỉ sau một phút im lặng, Thực cài khuy áo trước ngực, nhìn ông Ba Kiên, cười:

 - Anh Ba ạ, anh thử xem để tôi chỉ huy cái tổ ba người đi đó được không? À, thì ra cái thằng Thực nó muốn nhẹ gánh! ở đây chỉ còn tiểu đoàn trưởng Thực là cánh tay phải của ông, nếu nó có việc gì thì ông sẽ xoay xở ra làm sao. Không được, không 

bao giờ ông chấp nhận cái đề nghị đó. Vẻ mặt Thực vẫn thản nhiên. Anh có thói quen: trước trận đánh, sau trận đánh, thái độ bao giờ cũng bình tĩnh. Đầu trong hoàn cảnh nào, mọi thứ trang phục của anh, từ cái quần cho đến cái thắt lưng đeo súng, bao giờ cũng được sửa sang thật gọn gàng. Anh kéo bao súng ra phía sau, nhìn ông Ba Kiên chờ câu trả lời. A, một sự quyết tâm bình tĩnh làm sao! Nhưng không thể được? Ông Đa Kiên nghĩ vậy, lắc đầu cười:

 - Ông còn cả một tiểu đoàn cũng như tôi còn cả một trung đoàn. Nếu ông có việc gi thì ông bỏ tiểu đoàn cho ai? Thôi, cứ về thu xếp người, rồi sau đó sẽ hay. Mà còn điều này nữa: ngày mai tiểu đoàn sang Cầu sắt, đó là một địa điểm bất lợi cho việc phòng ngự. Các ông phải xử trí thật linh hoạt lộ chỗ nào nổ súng chỗ đó. Phải có phương án tác chiến cho từng tổ. Đánh xong, có kế hoạch phân tán mà rút lui long theo bờ rạch sang bưng Voi Nhỏ hoặc sang bên này tùy tình hình. Phải dự kiến cả trường hợp tạm ém ở bò rạch và tối đến móc ráp nhau. Tôi sang cầu sắt, sau đó sẽ qua Voi Nhỏ Có việc gì liên lạc với tôi ban đêm ở nhà má Hai, nhớ ám hiệu: ngọn đèn thắp trước hầm.

Thị và Quá khiêng Lâu về đến Gò Sao, vừa chợp mắt một chút thì được gọi dậy đi bám địch. Khác với những lần trước, lần này có chủ nhiệm trinh sát đi theo họ. Họ đi về hướng Cầu Sắt, ở đó, có hai chiến sĩ đang bám địch, và có thể, như đã hẹn, ông Ba Kiên cũng sẽ về đây.

Hai ngày rồi, tổ trinh sát xoi đưòng hướng nào cũng gặp địch. Muốn ra được bờ sông, họ phải đưa thương binh ra Bến Đá. ở đó có một con rạch Nhỏ chảy ra sông Sài Gòn. Qụãng giữa khu vực Gò Sao và Bến Đá là một cánh đồng được chia đôi bằng một con rạch. Phía tây con rạch là bưng, phía đông con rạch là cánh đồng mía, vườn cây ăn quả và một cái ấp bỏ không.

Tổ trinh sát thứ nhất vừa ra thì gặp địch ngay trên bờ rạch. Họ bỏ đưòng bờ rạch, định đi lách vào giữa ấp. Vừa đến giữa ấp thì đèn dù bắn lên sáng rực, chiến sĩ đi trước hy sinh ngay tại chỗ. Tổ trinh sát thứ hai được lệnh tiếp tục xoi đường bên phía tây cánh đồng. Họ men theo con đường bò chạy qua cầu sắt vào ấp Voi Nhỏ, gần sát căn cứ Tên lửa Hốc, định tìm một còn đường vòng thúng đi lên phía Bắc. Khi họ theo con đường độc đạo chạy từ tây sang đông, cắt qua cánh đồng sình để về khu vực Vưòn Cau Đỏ thì lại sa vào tổ phục kích. Bọn Mỹ trải đệm cao su nằm ngay trên
mặt sinh chờ họ.

Đèm dó súng nổ phía Vườn Cau Đỏ rất dữ. cả hai chiến sĩ trinh sát đều không về. Đêm đó cũng là đêm ông Ba Kiên đang cùng Quá khiềng thương đi về phía cầu sắt, cũng chính là đêm An lợi dụng tiếng súng nổ, đưa phó chính ủy phân khu vượt qua con đưòng bò nguy hiểm, ra ngoài vòng càn và lọt về khu vực Gò Sao.

Liền sau khi nghe có tiếng súng nổ, Thân - chủ nhiệm trinh sát đã phối tiếp một tổ trinh sát hai người nữa đi về hưóng đó. Họ ra đi chưa về thì phó chính ủy phân khu đến. Nghe An kể chuyện, Thân bỗng nảy ra một ý kiến mới: “Tại sao ta ỉạỉ không thể tổ chức cho một đoàn thương binh vượt qua như kiểu An và phó chính ủy Hàn vừa mới làm? Tại sao ta lại không thể thu hút hỏa lực địch bằng một trận nghi binh như vậy?”. Và thế là Thân mang luôn hai trinh sát còn lại, một cũ một mới, đi sang hướng Cầu sắt.

Dầu sao thì cũng phải gặp những trinh sát trở về, nếu cần anh sẽ phải có một quyết định thật táo bạo. Anh lặng lẽ nhìn hai chiến sĩ đi trước. Gần một đêm thức trắng, họ cũng mệt nhoài như anh. Hôm qua, thằng Quá, chiến sĩ mới, xin anh đi bám địch, anh thấy chưa cần thiết. Nó còn trẻ quá. Giá chi để nó thử thách sau vài đợt nữa. Những chuyến đi nguy hiểm như thế này, anh không muốn cho nó theo. Nó chưa có bao nhiều kiiih nghiệm. Nhưng bây giờ thì có thể cậu ta lại đến lượt. Không còn ai nữa. Thằng Thịnh và thằng sắc không về. Thằng Tuấn và thằng Tiến, hai con mắt đã đỏ ghèn, tối nay định cho nghỉ thì lại phải cử chúng nó đi tìm thằng Thịnh và thằng Sắc. Còn trong tay một trinh sát kỳ cựu nhất là Thị, hôm nay anh có thể bố trí cho nó đi kèm với Quá.

- Cho thàng Quá đi thì chắc chắn rồi, nhưng còn người đi kèm nó, có thể Thị và cũng co thể anh lắm chứ?

 Khi nghĩ ra điếu này, tự nhiên Thân cảm thấy vui vui Đây là lần cuối cùng mình tung lực lượng ra trong một trận đánh quyết định, nếu mình không đi lần này thì lần kế cũng không còn người đâu mà chỉ huy nữa. Thế là yên trí Đầu sao đi với Quá anh cũng yên tâm. Lần này không phải nó làm nhiệm vụ chính mà là anh. Anh sẽ thực hiện cối kê’ hoạch táo bạo mà anh đang phác ra trong đầu: Đánh vào một cụm địch nào đó, thu hút hởa lực và nhanh chóng cho thương binh vượt đưòng. Lúc đó Thị sẽ làm việc này. Nhất định công việc sẽ phải thu xếp như thế, không có cách nào khác. Rõ ràng tình hình đang đòi hỏi một sự hy sinh, một sự hy sinh không vô ích nữa. Bây giờ anh có tung đi một chục đội trinh sát, thì họ vẫn không về. Đầu sao, bất thần 

nổ súng vào một cụm địch, mình vẫn giữ phần chủ động hơn. Bên cạnh chín mươi phần trăm cái chết cầm tay, anh vẫn có hi vọng mười phần trăm cái sống. Sau khi làm xong nhiệm vụ, với bản lĩnh và kinh nghiệm dày dạn của một chiến sĩ trinh sát lâu năm, anh vẫn có thể vượt ra ngoài vòng vây của địch được.

Sự tính toán làm cho đầu óc anh căng thẳng. Điều này anh sẽ không nói với ông Ba Kiên trước. Có thê ông Ba Kiên ngày mai sẽ không gặp anh nữa. Ong là người cán bộ cấp trên mà anh yêu mến nhất, và có lẽ theo anh nghĩ, thì ông cũng rất thích anh. Chính vì thế một phần mà anh không thể khoanh tay ngồi nhìn, đầu biết rằng nhiệm vụ mà anh đang đảm nhiệm có vô vàn khó khăn đi nữa. Anh sẽ nói với ông ra sao nếu như đội trinh sát của anh sẽ không làm tròn nhiệm vụ này? Hôm qua khi nghe nói tổ trinh sát vẫn chưa xoi được đường, ông nói với anh trong máy:

 - Cho bám nữa đi! Bằng cách nào thì cũng phải đưa thương binh ra sông, dầu cho còn một người đi nữa thì vẫn phải xoi cho được đường thôi, ông Thân ạ!

Ông Ba Kiên miệng nói là tay làm. Ở trận địa về, nhất định thế nào ông cũng sang cầu sắt. Để cho thủ trưởng trung đoàn trong khi bận trăm thứ phải nhúng tay vào công việc của mình thì thật là hổ thẹn. Nghĩ vậy, sáng nay, mộc đầu biết trung đoàn trưởng muốn gặp mình ở Gò Sao, anh vẫn quyết định đi, dặn người ở lại báo cáo mọi công việc với trung đoàn trưởng, khi ông ở trận địa về.

Thân vừa suy nghĩ vừa bước nhanh đuổi kịp Thị và Quá. Anh cảm thấy vui và muôn nói chuyện. Quá là một chiến sĩ trẻ, - hình ảnh của anh hơn một chục năm về trước đó - cái mũ tai bèọ hất ra sau lưng, khẩu AK khoác trên vai, nòng chỉa về phía trước, nó đang thích được tận mắt trông thấy thằng Mỹ. Nghe bước chân của chủ nhiệm, Quá quay lại:

 - Sang Cầu Sắt rồi bọn em đi luôn à, thủ trưởng?

 - Để xem đã!

 - Khi sáng em đi khiêng thương với thủ trưởng Ba Kiên, thủ trưởng hỏi em đi trinh sát lần nào chưa, em trả lời: đã vào chốt Mỹ một lần. Thủ trưởng lại hỏi: Vào làm gì? Em nói: vào nhặt đồ hộp. Sau đó thủ trưởng im lặng. Em biết thế nào hôm nay cũng được đi.

Thân cười. Anh hiểu: thằng Quá đang nghĩ rằng chính ông Ba Kiên đã nói với Thân cho nó đi hôm nay. Thì cứ để cho nó hiểu như thế.

 - ừ, cậu sẽ được đi, nhưng dự bị thôi!

 - Các anh ấy đi mấy đêm rồi, phải để cho các anh ấy nghỉ. Này, chủ nhiệm cứ tin em, em sẽ bò vào tận nơi, lấy lựu đạn chúng nó về cho thủ trưởng xem.

Đúng tháng 5 năm nay Quá mới tròn mươi tám tuôi. Từ khi đi bộ đội đến nay, cậu ta cứ cảm thấy mình đã thành người lớn thực sự. Mặc đầu vậy, chung quanh không ai chịu công nhận điều đó. Cha chết trong chiến dịch Hòa Bình sau đó mẹ đi lấy chồng, từ ba tuổi Quá đã về ở với bà nội. Bà Hộ nuôi Quá như một bà mẹ nuôi con vậy. Quá học lên lớp bảy rồi mà bà đi chợ về vẫn mua bánh cho cháu. Hôm trúng tuyển nghĩa vụ, khi ra đi, bà bỏ vào trong ba lô một gói hành tôm và mấy củ gừng lúc nào không biết. Đến nơi tập trung anh em móc ra và cười ầm lên. Họ nói:

 - Thằng Quá trước khi đi còn vê’ bú bà nó. Bà nó sờ trán thấy nóng, gói cho gói hành tăm!

Lúc đầu chúng bạn trêu chọc quá, Quá định vứt bỏ gói hành tôm đi, nhưng sau không biết nghĩ sao, anh lại cất nó xuống đáy ba lô. Những ngày đi Trưởng Sơn, có hôm nhớ bà nội, anh lẻn ra bờ suối ngồi khóc một mình, khóc chán lại lau khô nước mắt trở về. Vì không muốn mọi người coi mình như một đứa bé nữa, Quá phải giấu hết những tâm sự riêng tư này đi. Để cho có một cái bề ngoài giống người lớn, Quá cũng tập trêu chọc mọi người, tham gia nhũng buổi chuyện gầu và anh rất chú ý những chuyện chiến đấu do cựu binh kể lại. Anh thích nhất câu chuyện Thị kể sau đây. Có một lần, ông Thân giao cho Thị ra chốt đưòng. Ra đến nơi, Thị phát hiện gần đường đi có biệt kích. Anh quay về báo cáo. Thân quát: “Chỉ nói mò! Địch xuống đó lúc nào? Không có máy bay trực thăng thì nó đi đường nào đến?”. Thị tức quá, không nói không rằng, quay trở lại, bò vào tận nơi, lấy một cái ba lô biệt kích mang về đặt trước mặt Thân để làm chứng. Nghe câu chuyện đó. Quá nghĩ: “Rồi mình cũng phải làm như thế - Bây giờ chưa ai tin mình cả”.

Mấy hôm nay chủ nhiệm trinh sát không hề nhắc đến Quá trong việc đi nắm địch. Đôi lúc anh cảm thấy tự ái khi nghe nhũng cán bộ cũ phàn nàn về việc trung đoàn thương vong nhiều quá, hết mất chất. “Rồi coi!” Anh nghĩ vậy và chờ đến lượt mình đượe gọi tên... ông Ba Kiên sang đến cầu sắt thì Thân đã dẫn tổ trinh sát ra đi. Tuấn 

và Tiến được phân công ở lại để dẫn thương binh. Theo kế hoạch Thân báo cáo lại thì Thân và Quá sẽ đánh vào một cụm địch để thu hút hởa lực, Thị sẽ đón đoàn thương binh do Tuấn và Tiến dẫn ra, lợi dụng thời cơ, vượt đường. Điểm nổ súng mà Thân chọn là cái ấp bỏ không ở phía đông rạch Bến Cát. Nổ súng ở đó có hai cái lợi. Một là, ở trong ấp họ có thể đánh lâu được. Hai là, sau khi phát hiện được hỏa điểm của địch, đoàn thương binh có thể lợi dụng những góc chết và chỉ cần vượt qua con đường bò đầu ấp tạt sang trái là ra đến khu vực an toàn.

Như thế là kế hoạch ông Ba Kiên phác ra đã được Thân thực hiện. Một sự trùng hợp ngẫu nhiên. Ba chiến sỹ lấy ở tiểu đoàn 7 được trả trở về để đổi lấy một tổ súng cốì. Tổ này có nhiệm vụ mang theo một khẩu cốì 60 ly và mười viên đạn ra đặt ở bờ rạch, nghe nổ súng, bắn rải ra dọc con đường bò đầu ấp vừa để hỗ trợ cho Thân và Quá, vừa để uy hiếp bọn địch, tạo cơ hội thuận lợi cho anh em thương binh vượt đường.

Thu xếp công việc xong đâu đấy, ông Ba Kiên vừa thấy yên tâm lại vừa thấy lo lắng. Nếu ông đến sớm thì ông đã không cho Thân đi như thế. Nhưng ông cũng hiểu ở cương vị Thân, ông cũng không có thể làm khác được. Ba lần phái trinh sát đi đều không xoi được đường... Ông cũng hiểu ý định của Thân khi anh để Thị lại phía sau. Nó lại giao gánh nặng cho mình. Đã bao nhiêu lần, ông đào tạo ra những chiến sĩ trinh sát. Vậy mà hết lớp này đến lớp khác, chúng nó ra đi.

Thân ở với ông từ khi còn là tiểu đội trưởng, từ ngày cònở ngoài Bắc. ông nhớ mãi cái đêm thực tập đầu tiên, nó bò vào buồng ông lây trộm cái xà cột trong đó có bao thuôc lá Điện Biên và đem về chia hết cho anh em trong tiểu đội sau đó, sáng dậy, đem xắc đến trả. Bọn trinh sát thằng nào cũng vậy, chúng nó sống chẳng giữ lấy cho riêng mình một cái gì. Đứa nào cũng ương ngạnh, nhưng đồng thời cũng rât tình cảm.

Ông Ba Kiên rất chú ý đến đội ngũ trinh sát. Thường những ngày rảnh rỗi, ông hay xuống đại đội trinh sát chơi. Có hôm ông ăn cơm và ngủ luôn ở đơn vị. ông huấn luyện cho các chiến sĩ trinh sát ngay trong các buổi hành quân, ngay trong lúc ngồi nghỉ ở một khu rừng, hay trước khi đến một địa điểm tập kết nào đó. Chỉ cần sau một chuyên đi với ông, một chiến sĩ mới nhớ ngay được cách làm sao lội qua một con suối mà không để lại đấu vết, làm sao để đi qua con đường nào đó một lần mà có thể nhớ được. Ông chỉ vẽ cho họ từ động tác mang súng lúc đi đường, cho đến