Thực hành tưởng tượng tiêu cực tức là suy ngẫm về những chuyện tồi tệ có thể xảy đến với chúng ta. Seneca đề xuất mở rộng kỹ thuật này: Bên cạnh việc suy ngẫm về những chuyện tồi tệ đang xảy ra, đôi lúc ta cũng nên sống như thể chúng đã xảy ra rồi. Chẳng hạn, thay vì chỉ đơn thuần nghĩ về chuyện cuộc sống của ta sẽ ra sao khi mất đi của cải, chúng ta nên định kỳ “thực hành sống kham khổ”. Tức là chúng ta nên tạm bằng lòng với “những khẩu phần ăn thiếu thốn và rẻ tiền” cũng như “y phục thô kệch và kém chất lượng”.
Theo Seneca, Epicurus, một triết gia đối thủ của phái Khắc kỷ, cũng thực hành sống kham khổ. Tuy nhiên, mục tiêu của ông khi làm vậy có vẻ không giống với của Seneca. Trong khi Seneca muốn trân trọng những thứ ông đã có, thì Epicurus muốn kiểm chứng những thứ mà ông cho rằng mình cần đến, từ đó quyết định xem trên thực tế đâu là những thứ ông có thể sống mà không cần đến. Ông nhận ra trong nhiều trường hợp, chúng ta làm việc vất vả để có được một thứ gì đó vì tin rằng mình sẽ khốn khổ nếu thiếu nó. Vấn đề là ta hoàn toàn có thể sống ổn thỏa mà chẳng cần đến một số thứ, nhưng ta sẽ không biết được nếu không thử sống thiếu chúng.
Musonius mở rộng kỹ thuật này hơn nữa: Ông cho rằng ngoài việc sống như thể những điều tồi tệ đã xảy đến với chúng ta, thi thoảng chúng ta cũng nên chủ động tạo ra chúng. Chẳng hạn, chúng ta nên định kỳ bắt bản thân phải trải nghiệm sự bất tiện mà chúng ta có thể dễ dàng tránh được. Chúng ta có thể làm điều này bằng cách ăn mặc phong phanh khi trời lạnh hoặc đi chân đất. Hoặc chúng ta có thể định kỳ để cho cơ thể rơi vào trạng thái đói hoặc khát, cho dù không thiếu đồ ăn thức uống, và chúng ta có thể ngủ trên giường cứng cho dù có sẵn một cái giường êm.
Đọc đến đây, nhiều độc giả thời nay sẽ kết luận rằng chủ nghĩa Khắc kỷ có liên quan đến yếu tố thích bị bạo ngược (masochism). Nhưng chúng ta cần phải hiểu rằng các nhà Khắc kỷ không phải những người suốt ngày tự hành hạ bản thân. Kỳ thực, những điều bất tiện mà họ tự gây ra cho mình là không đáng kể. Hơn nữa, họ không làm vậy để trừng phạt bản thân, mà là để tận hưởng cuộc sống hơn. Và cuối cùng, thật sai lầm nếu cho rằng các nhà Khắc kỷ đang tự làm hại bản thân họ. Điều này tạo ra hình tượng một người mâu thuẫn với chính mình, ép buộc bản thân làm những điều anh ta không muốn. Trái lại, các nhà Khắc kỷ sẵn lòng chịu khổ ở một mức độ nhất định. Nói chính xác hơn, các nhà Khắc kỷ ủng hộ hành vi tự nguyện chịu khổ chứ không phải là hành vi chịu khổ nhằm gây hại cho bản thân.
Dẫu vậy, cách lý giải này vẫn sẽ khiến nhiều độc giả thời nay cảm thấy khó hiểu: “Tại sao cần phải chịu khổ trong khi có thể tận hưởng sự thoải mái hoàn toàn?” Để trả lời câu hỏi này, Musonius chỉ ra ba lợi ích thu được từ hành vi tự nguyện chịu khổ.
Trước hết, khi tự nguyên chịu khổ - chẳng hạn như chọn bị lạnh và bị đói trong khi có thể được sưởi ấm và ăn uống ngon lành - chúng ta tôi luyện bản thân chống lại những tai họa có thể giáng xuống trong tương lai. Nếu chỉ biết đến tiện nghi thoải mái, chúng ta có thể bị tổn thương khi phải trải qua cảm giác đau đớn hoặc khó chịu, điều gần như không thể tránh khỏi trong tương lai. Nói cách khác, tự nguyện chịu khổ có thể được xem như một loại vắc-xin: Bằng cách cho bản thân tiếp xúc với một lượng nhỏ vi-rút yếu ớt ở hiện tại, chúng ta hình thành khả năng miễn dịch chống lại một căn bệnh gây suy nhược trong tương lai. Ngoài ra, sự tự nguyện chịu khổ có thể được xem như một khoản bảo hiểm: nếu sau này chúng ta trở thành nạn nhân của một vận rủi, thì về cơ bản sự khó chịu mà chúng ta phải chịu đựng khi đó sẽ ít hơn.
Lợi ích thứ hai của việc tự nguyện chịu khổ hiển hiện ngay lúc này chứ không phải chờ đến tương lai. Một người định kỳ trải nghiệm những khó chịu nhỏ sẽ bồi đắp niềm tin rằng anh ta cũng có thể vượt qua những khó chịu lớn hơn, vì vậy viễn cảnh sau này phải trải qua những khó chịu như vậy sẽ không là nguồn cơn gây lo âu cho anh ta trong hiện tại. Theo Musonius, bằng cách trải nghiệm những khó chịu nhỏ, anh ta đang luyện cho bản thân trở nên can đảm hơn. Trái lại, một người chỉ quen sống tiện nghi thoải mái, chưa bao giờ chịu cảnh đói rét, có thể sợ chết khiếp trước khả năng một ngày nào đó phải sống trong cảnh đói rét. Kể cả bây giờ anh ta cảm thấy thoải mái về mặt thể chất, nhưng anh ta rất có thể sẽ phải trải nghiệm sự khó chịu về mặt tâm lý - đó là nỗi lo về những điều sẽ xảy đến với anh ta trong tương lai.
Lợi ích thứ ba của việc tự nguyên chịu khổ là giúp chúng ta trân trọng những gì mình sẵn có. Nhất là bằng cách chủ động trải nghiệm cảm giác không thoải mái, chúng ta sẽ trân trọng hơn những tiện nghi mà mình đang được hưởng. Tất nhiên, thật tuyệt khi được ở trong một căn phòng ấm cúng còn ngoài trời thì lạnh lẽo và mưa gió, nhưng nếu muốn tận hưởng trọn vẹn cảm giác ấm áp và an trú này, chúng ta nên ra ngoài trời lạnh một lúc rồi lại quay vào nhà. Tương tự thế, chúng ta có thể (như Diogenes đã nhận định) tăng đáng kể cảm giác trân trọng đối với mọi bữa ăn bằng cách đợi tới khi đói rồi mới ăn, cũng như tăng đáng kể cảm giác trân trọng mọi đồ uống bằng cách đợi tới khi khát rồi mới uống.
Có thể rút ra được nhiều điều khi đối chiếu lời khuyên định kỳ tự nguyện chịu khổ với lời khuyên của một người theo chủ nghĩa khoái lạc mê muội. Người theo chủ nghĩa khoái lạc mê muội có thể cho rằng cách tốt nhất để tối đa hóa sự thoải mái là né tránh sự bất tiện bằng mọi giá. Ngược lại, Musonius cho rằng một người tìm cách né tránh mọi sự bất tiện thì ít khi cảm thấy thoải mái hơn một người định kỳ tiếp nhận sự bất tiện. Người sau có thể có “vùng thoải mái” rộng hơn người trước rất nhiều và do đó sẽ cảm thấy thoải mái trong những hoàn cảnh sẽ khiến người trước khổ sở vô cùng. Thật tốt nếu có thể đảm bảo rằng chúng ta không bao giờ phải trải nghiệm sự bất tiện, nhưng điều đó là bất khả thi, thế nên chiến lược né tránh sự bất tiện bằng mọi giá thành ra lại phản tác dụng.

......(Còn tiếp ...)

Vui lòng đăng nhập để đọc tiếp.
Trải nghiệm nghe tryện audio, tải truyện đọc offline, đặc biệt hoàn toàn miễn phí trên ứng dụng truyện TYT (iOS, Android).