Các nhà Khắc kỷ cho rằng một cách để giữ sự bình thản là tin rằng những thứ xảy đến với chúng ta là vận mệnh. Theo Seneca, chúng ta nên thuận theo vận mệnh, bởi lẽ “đó là một niềm an ủi lớn khi vận mệnh song hành với vũ trụ mà ta đang trôi giạt trong đó”. Theo Epictetus, cần phải luôn tâm niệm rằng chúng ta chỉ là những diễn viên trong một vở kịch của người khác - hay nói chính xác hơn, của Vận mệnh. Chúng ta không thể chọn vai diễn của mình trong vở kịch này, nhưng bất kể được phân vai nào, chúng ta cũng phải diễn hết khả năng. Nếu được Vận mệnh phân vai người ăn xin, thì chúng ta cần phải diễn vai đó thật tốt; tương tự nếu chúng ta được phân vai vua chúa. Nếu muốn cuộc đời mình trở nên tốt đẹp, Epictetus khuyên chúng ta thay vì mong muốn mọi sự thuận theo ý mình, chúng ta hãy làm cho những mong muốn của mình thuận theo mọi sự; nói cách khác, chúng ta nên mong cầu mọi sự “xảy đến đúng như chúng cần phải xảy đến”.
Marcus cũng tin vào thuyết vận mệnh. Làm trái đi tức là chống lại tự nhiên, và sự chống đối này sẽ gây phản tác dụng, nếu điều chúng ta truy cầu là một cuộc sống tốt đẹp. Cụ thể là nếu chống lại sự sắp đặt của vận mệnh, Marcus nói rằng chúng ta rất có thể sẽ phải chịu đựng đau khổ, tức giận hoặc sợ hãi và mất đi sự bình thản. Để tránh điều này, chúng ta phải học cách thích nghi với hoàn cảnh sống và yêu thương những người cạnh bên mà vận mệnh đã an bài cho chúng ta, học cách hân hoan đón nhận mọi bổn phận của mình và thuyết phục bản thân rằng bất cứ điều gì xảy đến với chúng ta đều có ý nghĩa. Quả thật, theo Marcus, một người tốt sẽ chào đón “mọi trải nghiệm mà khung cửi số phận dệt cho anh ta”.
Giống như phần lớn người La Mã cổ đại, các triết gia Khắc kỷ tin vào vận mệnh. Chính xác hơn, họ tin vào sự tồn tại của ba nữ thần vận mệnh. Mỗi nữ thần này đều có một công việc: Clotho quay sợi, Lachesis đo sợi và Atropos cắt chỉ. Dù cố gắng đến mấy, con người cũng không thể thoát khỏi số phận đã được các nữ thần vận mệnh lựa chọn cho họ.
Thế nên, đối với người La Mã cổ đại, cuộc sống giống như một cuộc đua ngựa đã được dàn xếp: Vận mệnh đã biết trước kết quả thắng thua. Một tay đua ngựa có thể sẽ từ chối tham gia một cuộc đua mà anh ta biết rằng kết quả đã được an bài; tại sao phải đua tranh khi một ai đó ở đâu đấy đã biết trước người thắng cuộc cơ chứ? Người ta có thể lầm tưởng rằng người La Mã cổ đại sẽ từ chối tham gia các cuộc tranh đấu ở đời; tại sao phải bận tâm khi tương lai đã được an bài cơ chứ? Điều thú vị là mặc dù người xưa tin vào thuyết tiền định - bất kể điều gì xảy ra đều phải xảy ra - nhưng họ không quan niệm rằng vận mệnh chi phối tương lai. Ví dụ, các nhà Khắc kỷ không hề ngồi khoanh tay bó gối, cam chịu bất kể điều gì xảy đến trong tương lai; trái lại, họ tìm cách tác động đến kết quả của các sự kiện tương lai.
Tất nhiên, điều này có thể khiến chúng ta cảm thấy khó hiểu: Mặc dù các nhà Khắc kỷ ủng hộ thuyết vận mệnh, nhưng dường như họ lại không làm theo nó. Vậy phải hiểu như thế nào về lời khuyên của họ rằng chúng ta nên tin là mọi sự xảy đến với ta đều là vận mệnh?
Để hiểu được, chúng ta cần phân biệt giữa thuyết vận mệnh về tương lai và thuyết vận mệnh về quá khứ. Với một người tin vào thuyết vận mệnh về tương lai, khi quyết định làm việc gì đó, cô ta sẽ luôn tâm niệm rằng những hành động của cô ta không hề tác động đến các sự kiện tương lai. Một người như vậy thì ít có khả năng dành thời gian và năng lượng để suy nghĩ về tương lai hoặc tìm cách thay đổi nó. Còn khi một người tin vào thuyết vận mệnh về quá khứ, cô ấy giữ thái độ tương tự đối với các sự kiện trong quá khứ. Khi quyết định làm việc gì đó, cô ấy sẽ luôn tâm niệm rằng những hành động của cô ấy không có tác động đến quá khứ. Một người như vậy sẽ ít khi bỏ thời gian và năng lượng để nghĩ đến chuyện quá khứ có thể khác đi như thế nào.
Tôi cho rằng các nhà Khắc kỷ ủng hộ một hình thức giới hạn của thuyết vận mệnh. Chính xác hơn, họ khuyên chúng ta tin vào thuyết vận mệnh về quá khứ, luôn tâm niệm rằng quá khứ không thể thay đổi. Vì thế, các nhà Khắc kỷ sẽ không khuyên nhủ một người mẹ có đứa con bệnh tật tin vào thuyết vận mệnh về tương lai; cô ấy cần phải tìm cách chăm sóc đứa con khỏe lại (mặc dù Vận mệnh đã an bài chuyện sống chết của đứa con). Nhưng nếu đứa con chết, họ sẽ khuyên người phụ nữ này tin vào thuyết vận mệnh về quá khứ. Ngay cả đối với các nhà Khắc kỷ, việc cảm thấy đau khổ sau cái chết của một đứa con là hoàn toàn tự nhiên. Nhưng mãi đắm chìm vào cái chết đó lại là sự lãng phí thời gian và cảm xúc, bởi lẽ quá khứ không thể thay đổi. Do đó, đắm chìm vào cái chết của đứa con sẽ gây ra đau khổ không cần thiết cho người phụ nữ.
Khi nói rằng không nên đắm chìm trong quá khứ, các nhà Khắc kỷ không có ý khuyên chúng ta không bao giờ được nghĩ về nó. Thi thoảng chúng ta cũng nên nghĩ về quá khứ để rút ra các bài học có thể giúp chúng ta trong nỗ lực định hình tương lai. Chẳng hạn, người mẹ được nói đến ở trên nên nghĩ về nguyên nhân gây ra cái chết cho đứa con để có thể bảo vệ những đứa con khác tốt hơn. Nếu đứa con chết do ăn phải quả dại có độc, cô cần phải tìm cách ngăn không cho những đứa con khác đến gần quả dại và dạy chúng rằng loại quả này có độc. Nhưng sau khi đã làm như vậy thì cô cũng nên buông bỏ quá khứ. Cụ thể là, cô không nên sống mà đầu óc lúc nào cũng chất chứa những ý nghĩ “giá mà”: “Giá mà mình biết con bé ăn quả dại! Giá mà mình đưa con bé đến thầy thuốc sớm hơn!”
Đối với con người thời nay, thuyết vận mệnh về quá khứ chắc chắn sẽ dễ chấp nhận hơn nhiều so với thuyết vận mệnh về tương lai. Đa số chúng ta phản đối quan điểm cho rằng cuộc đời mình đã được vận mệnh an bài; trái lại chúng ta tin rằng những nỗ lực của mình có tác động đến tương lai. Đồng thời, chúng ta cũng sẵn lòng chấp nhận rằng quá khứ là không thể thay đổi, vì vậy chúng ta sẽ dễ dàng đồng tình với lời khuyên tin vào thuyết vận mệnh về quá khứ của các nhà Khắc kỷ.

......(Còn tiếp ...)

Vui lòng đăng nhập để đọc tiếp.
Trải nghiệm nghe tryện audio, tải truyện đọc offline, đặc biệt hoàn toàn miễn phí trên ứng dụng truyện TYT (iOS, Android).