Đến lúc này có thể thấy rõ là các nhà Khắc kỷ phải đối mặt với một vấn đề nan giải. Nếu kết giao với người khác, họ có nguy cơ bị những người này phá vỡ sự bình thản trong họ; nếu giữ sự bình thản bằng cách xa lánh người khác, họ sẽ không thể thực hiện được bổn phận xã hội của họ là hình thành và duy trì các mối quan hệ. Vậy câu hỏi đặt ra cho các nhà Khắc kỷ là: Làm thế nào giữ được sự bình thản trong khi tương tác với người khác? Các nhà Khắc kỷ đã suy nghĩ kỹ lưỡng về câu hỏi này. Trong quá trình tìm tòi câu trả lời, họ đã đưa ra nhiều lời khuyên về cách ứng xử với người khác.
Trước hết, các nhà Khắc kỷ khuyên chúng ta chuẩn bị sẵn cách ứng xử với người khác trước khi chúng ta phải ứng phó với họ. Vì vậy, Epictetus khuyên chúng ta hình thành “một khuôn mẫu và tính cách nhất định” cho bản thân khi chúng ta ở một mình. Rồi sau đó khi gặp gỡ người khác, chúng ta nên sống đúng theo con người mình.
Như đã biết, các nhà Khắc kỷ cho rằng chúng ta không thể kén chọn trong việc thực hiện bổn phận xã hội. Sẽ có lúc vì lợi ích chung, chúng ta buộc phải tiếp xúc với những kẻ phiền toái, lầm lạc hoặc hiểm độc. Tuy nhiên, chúng ta có thể lựa chọn người để kết bạn. Theo đó, các nhà Khắc kỷ khuyên chúng ta tránh kết bạn với những người có giá trị sống sai lạc, vì sợ rằng những giá trị sống của họ sẽ làm ô uế những giá trị sống của chúng ta. Thay vì vậy, chúng ta nên kết bạn với những người có chung giá trị sống, nhất là những người đang làm tốt hơn chúng ta trong việc sống theo những giá trị đó. Và trong khi tận hưởng tình bạn với họ, chúng ta nên nỗ lực học hỏi những gì có thể học hỏi được từ họ.
Seneca cảnh báo rằng những thói hư tật xấu có tính truyền nhiễm: Chúng lây lan nhanh chóng và khó nhận ra, từ những người sở hữu chúng sang những người mà họ tiếp xúc. Epictetus lặp lại cảnh báo này: Ở cạnh một người không trong sạch, và ta cũng trở nên không trong sạch. Nhất là nếu chúng ta giao du với những người có những ham muốn không lành mạnh, bởi lẽ có nguy cơ cao là chúng ta cũng sẽ sớm có những ham muốn tương tự, và sự bình thản trong chúng ta theo đó sẽ bị phá vỡ. Bởi vậy, chúng ta nên tránh dính dáng đến những người có giá trị sống sai lạc bất cứ khi nào có thể, giống như tránh không hôn người bị cảm cúm vậy.
Bên cạnh đó, Seneca cũng khuyên chúng ta tránh xa những người hay than vãn, “những người u sầu và bất mãn với mọi thứ, những người cảm thấy thích thú mỗi dịp được ca cẩm”. Ông nhận xét rằng một người bạn mà “lúc nào cũng bực bội và than thở về mọi chuyện chính là kẻ thù của sự bình thản”.
Theo các nhà Khắc kỷ, ngoài việc chọn lọc bạn bè, chúng ta cũng nên chọn lọc những buổi tụ tập mà mình tham dự (trừ phi việc thực hiện các bổn phận xã hội đòi hỏi chúng ta phải tham dự). Chẳng hạn, Epictetus khuyên chúng ta tránh tham dự những bữa tiệc được những người không phải là triết gia tổ chức. Ông cũng khuyên chúng ta thận trọng trong giao tiếp. Con người thường trò chuyện về một số chủ đề nhất định; vào thời của Epictetus, ông cho biết họ trò chuyện về võ sĩ giác đấu, các cuộc đua ngựa, vận động viên, ăn uống - và nhiều nhất là trò chuyện về người khác. Khi ở trong một nhóm đang nói về những chủ đề này, Epictetus khuyên chúng ta giữ im lặng hoặc chỉ nói vài lời; hoặc chúng ta có thể khéo léo tìm cách đổi sang “một chủ đề phù hợp hơn”.
Tất nhiên là lời khuyên này có phần lỗi thời; giờ đây mọi người không còn trò chuyện về võ sĩ giác đấu nữa (mặc dù họ vẫn nói về các cuộc đua ngựa, vận động viên, chuyện ăn uống - và tất nhiên rồi, về người khác). Thế nhưng, con người thời nay có thể chắt lọc điểm cốt lõi trong lời khuyên của Epictetus. Kỳ thực, đôi khi chúng ta cũng cần phải giao du với “những người không phải triết gia”, hay những người không có các giá trị sống theo chủ nghĩa Khắc kỷ. Nhưng khi đó, chúng ta phải thật thận trọng. Suy cho cùng, vẫn tồn tại nguy cơ là các giá trị của họ sẽ bị tiêm nhiễm sang chúng ta và khiến chúng ta thụt lùi trong việc thực hành chủ nghĩa Khắc kỷ.

........(Còn tiếp ...)

Vui lòng đọc tiếp đầy đủ trên ứng dụng truyện TYT (iOS, Android).
Trải nghiệm nghe truyện audio, tải truyện đọc offline, đặc biệt hoàn toàn miễn phí.