Nếu mục tiêu của chúng ta không đơn thuần chỉ là tồn tại và sinh sản mà còn để tận hưởng sự tồn tại bình thản, vậy thì nỗi đau gắn liền với việc đánh mất địa vị xã hội không chỉ là bằng thừa mà nó còn phản tác dụng nữa. Khi chúng ta làm những công việc thường ngày của mình, những người khác, do sự trình tiến hóa của họ, sẽ tìm cách, thường là vô thức, để đạt được địa vị xã hội. Kết quả là, họ sẽ có xu hướng làm chúng ta mất mặt, xúc phạm ta, hoặc nói chung là làm những việc để hạ thấp địa vị xã hội của chúng ta. Những hành động của họ có tác động phá hoại sự bình thản của chúng ta - nếu ta cho phép điều đó. Điều chúng ta cần làm, trong những trường hợp đó, là sử dụng - chính xác hơn, “lạm dụng” - trí tuệ của chúng ta để xóa bỏ lập trình tiến hóa khiến những lời lăng mạ làm ta đau đớn. Nói cách khác, chúng ta phải sử dụng khả năng suy luận của mình để loại bỏ cảm xúc đau đớn vì những lời lăng mạ và do đó làm chúng ít có khả năng phá vỡ sự bình thản của chúng ta.
Cũng vậy, hãy xem thói tham lam vô độ của chúng ta. Như chúng ta đã thấy, tổ tiên của ta sẽ được hưởng lợi từ việc muốn có nhiều thêm nữa, đó là lý do tại sao ngày nay chúng ta lại có khuynh hướng này. Nhưng sự tham lam vô độ đó, nếu ta không dùng biện pháp để kiềm chế nó, nó sẽ phá vỡ sự bình thản của chúng ta; thay vì tận hưởng những thứ đã có, chúng ta sẽ dành cả cuộc đời làm việc vất vả để mua được những thứ ta chưa có. Tiếc thay, do niềm tin sai lầm rằng khi có được chúng, chúng ta sẽ yêu thích chúng và không còn tìm kiếm thêm nữa. Một lần nữa, điều chúng ta phải làm là lạm dụng trí tuệ của mình. Thay vì dùng nó để nghĩ ra các chiến lược thông minh nhằm có thêm nhiều thứ hơn, chúng ta phải dùng nó để chế ngự cái xu hướng tham lam vô độ của mình. Và một cách tuyệt hảo để làm điều này là sử dụng trí tuệ của ta để tưởng tượng tiêu cực.
Cuối cùng, hãy xem xét về nỗi lo âu. Như ta đã thấy, chúng ta được lập trình về mặt tiến hóa để trở thành người hay lo lắng: Tổ tiên của chúng ta, những ai thay vì lo lắng về bữa ăn tiếp theo của họ đến từ đâu và tiếng gầm gừ trong bụi cây là của loài thú nào lại cứ ngồi đó hạnh phúc ngắm hoàng hôn có lẽ không thể sống được đến già. Nhưng đa số người thời hiện đại được sống trong một môi trường đặc biệt an toàn và dễ đoán; không có những tiếng gầm gừ trong bụi cây, và chúng ta có thể biết chắc bữa ăn tiếp theo sắp được dọn ra. Đơn giản là cuộc sống của chúng ta chẳng có mấy thứ để mà lo lắng. Tuy nhiên, chúng ta vẫn giữ xu hướng lo lắng của tổ tiên mình. Việc chúng ta cần làm, nếu muốn có được sự bình thản, là “lạm dụng” trí tuệ của mình để chiến thắng khuynh hướng này. Cụ thể, chúng ta có thể làm theo lời khuyên của các nhà Khắc kỷ, xác định những thứ gì mà chúng ta không thể kiểm soát. Rồi sau đó chúng ta có thể dùng khả năng suy luận của mình để xóa bỏ những lo lắng của bản thân về những thứ này. Làm điều này sẽ tăng cơ hội đạt được sự bình thản của chúng ta.
Cho phép tôi tóm tắt lại. Các nhà Khắc kỷ cho rằng họ có thể chứng minh rằng chủ nghĩa Khắc kỷ là một triết lý sống đúng đắn, và trong bằng chứng của họ, họ giả định rằng thần Zeus có tồn tại và ông ấy tạo ra chúng ta với một mục đích nào đó. Tôi cho rằng người ta có thể sổ toẹt bằng chứng của chủ nghĩa Khắc kỷ mà không bác bỏ bản thân chủ nghĩa Khắc kỷ. Đặc biệt, ai đó có thể cho rằng các nhà Khắc kỷ đã sai lầm khi tuyên bố chúng ta được tạo ra vì một mục đích nào đó, nhưng dù vậy họ vẫn có thể nghĩ rằng các nhà Khắc kỷ, trong triết lý sống của họ, đã chọn mục tiêu đúng đắn (sự bình thản) và khám phá ra một số kỹ thuật hữu ích để đạt được mục tiêu này.
Bởi vậy nếu có ai đó hỏi tôi, “Tại sao tôi nên thực hành chủ nghĩa Khắc kỷ?” câu trả lời của tôi sẽ không nêu ra thần Zeus (hoặc Thượng đế) và sẽ không nói về chức năng mà con người được thiết kế để thực hiện. Thay vào đó, tôi sẽ nói về quá khứ tiến hóa của chúng ta; về cách mà chúng ta, qua tiến trình quá khứ tiến hóa này, được lập trình về mặt tiến hóa để ham muốn một số thứ nhất định và trải nghiệm những cảm xúc nhất định khi gặp những tình huống nhất định; về cách sống thuận theo lập trình tiến hóa của chúng ta, mặc dù cho phép tổ tiên chúng ta sống sót và sinh sản, nó lại có thể làm cuộc sống của con người thời hiện đại trở nên khốn khổ; và bằng cách “lạm dụng” khả năng suy luận của mình, chúng ta có thể chế ngự được lập trình tiến hóa của mình. Tôi sẽ tiếp tục chỉ ra rằng, mặc dù các triết gia Khắc kỷ không hiểu về sự tiến hóa, nhưng họ đã phát hiện ra các kỹ thuật tâm lý mà nếu ta tập luyện thì có thể giúp ta vượt qua những khía cạnh của lập trình tiến hóa có nguy cơ phá vỡ sự bình thản của ta.
Hiểu đúng về chủ nghĩa Khắc kỷ là một liều thuốc cho một căn bệnh. Căn bệnh đó là sự lo âu, buồn đau, sợ hãi và nhiều cảm xúc tiêu cực khác gây bệnh cho loài người, ngăn không cho họ sống cuộc đời tươi vui. Bằng cách thực hành các kỹ thuật Khắc kỷ, chúng ta có thể chữa khỏi căn bệnh và nhờ đó có được sự bình thản. Tôi muốn nói rằng mặc dù các nhà Khắc kỷ thời cổ đại đã tìm được một “phương thuốc” cho các cảm xúc tiêu cực, nhưng họ lại hiểu sai về lý do tại sao phương thuốc này công hiệu.
Để hiểu rõ hơn quan điểm mà tôi đưa ra, hãy xem xét thuốc aspirin. Aspirin có hiệu lực là điều không thể chối cãi; mọi người đều biết điều này và dùng nó như một loại thuốc từ bao lâu nay. Câu hỏi là, tại sao và bằng cách nào mà nó có hiệu quả?

........(Còn tiếp ...)

Vui lòng đọc tiếp đầy đủ trên ứng dụng truyện TYT (iOS, Android).
Trải nghiệm nghe truyện audio, tải truyện đọc offline, đặc biệt hoàn toàn miễn phí.