Khi Bụt và các vị khất sĩ tới được rừng sala thì trời đã xế chiều.Bụt bảo thầy Ananda soạn chỗ nằm cho Bụt giữa hai cây sala, rồi Bụt nằm xuống trong thế sư tử tọa, đầu hướng về phương Bắc.

Các vị khất sĩ chia nhau ngồi bao quanh Bụt.Họ biết nội trong đêm nay, tại rừng sala này, Bụt sẽ nhập Niết bàn.

Bụt đưa mắt nhìn rừng cây rồi nói với Ananda:– Này Ananda, thầy hãy nhìn xem, bây giờ đâu phải là mùa hoa, mà những cây sala này đang nở hoa trắng xóa.Hoa rụng trên áo Như Lai và trên cả áo các vị khất sĩ, thầy thấy không? Rừng này đẹp quá, thầy có thấy mặt trời đang ngả về phía Tây và chân trời thật rạng rỡ hay không? Thầy có nghe gió nhẹ rì rào trong các cành sala không? Vạn vật đối với Như Lai dễ thương và đằm thắm quá.

Này các vị khất sĩ, nếu các vị muốn dễ thương với Như Lai, muốn tỏ lòng cung kính và biết ơn Như Lai thì các vị chỉ có thể bày tỏ điều đó bằng cách sống đúng chánh pháp và đi trong chánh pháp mà thôi.Lúc đó trời vẫn còn nóng và đại đức Upavana đang đứng trước mặt Bụt để quạt cho người.

Bụt bảo đại đức đứng qua một bên, có lẽ Bụt không muốn đại đức che khuất cảnh rừng cây và cảnh trời chiều huy hoàng đang diễn ra trước mặt Bụt.Bụt hỏi đại đức Anuruddha:– Ananda ở đâu, Như Lai không thấy?Một vị khất sĩ thưa:– Con thấy sư huynh Ananda đang đứng nấp và khóc sau một cội cây.

Sư huynh nói một mình: “Ta chưa thành tựu được đạo nghiệp mà thầy ta đã tịch.

Có ai thương ta bằng thầy ta thương ta đâu”.Bụt bảo vị khất sĩ đi gọi đại đức Ananda về.Người an ủi đại đức Ananda:– Ananda, đừng buồn khổ nữa, Như Lai đã từng nhắc thầy là vạn pháp vô thường, có sinh thì có diệt, có thành thì có hoại, có hợp thì có tan.

Làm sao có sinh mà không có diệt cho được? Làm sao có thành mà không có hoại cho được? Làm sao có hợp mà không có tan cho được? Ananda, mấy mươi năm nay thầy đã thân cận Như Lai, săn sóc Như Lai với tất cả tấm lòng thương mến của thầy.

Thầy đã đem hết lòng hết sức để giúp đỡ Như Lai, Như Lai rất cám ơn thầy, công đức của thầy rất lớn nhưng Ananda, thầy có thể đi xa hơn, nếu thầy cố gắng thêm chút nữa thì thầy sẽ thoát được sinh tử, đạt tới tự do, và vượt thoát mọi sầu khổ và bi ai.

Điều đó Như Lai tin chắc thầy làm được và cũng là điều sẽ làm cho Như Lai vui lòng nhất.Xoay qua các vị khất sĩ, Bụt nói:– Làm thị giả cho Như Lai không ai bằng Ananda.

Ngày xưa có những vị thị giả đã từng làm rơi cả bát và y của Như Lai xuống đất, nhưng với Ananda, những chuyện ấy không bao giờ xảy ra, Ananda lo cho Như Lai từng ly từng tí, từ việc nhỏ nhất đến việc lớn nhất, Ananda biết nơi nào và lúc nào một vị khất sĩ, một vị nữ khất sĩ, một vị cư sĩ, một vị quốc vương, một vị đại thần, hay một vị đạo sĩ ngoại giáo có thể gặp Như Lai, và Ananda sắp đặt những cuộc gặp gỡ đó một cách thông minh, Như Lai nghĩ là nếu các bậc giác ngộ trong quá khứ và trong tương lai mà có được một vị thị giả giỏi thì vị thị giả ấy cũng chỉ giỏi bằng đại đức Ananda là cùng.Đại đức Ananda lau nước mắt, bạch:– Thế Tôn, xin Thế Tôn đừng nhập Niết bàn ở đây.

Kusinara chỉ là một đô thị nhỏ, tường vôi vách đất.

Có nhiều nơi xứng đáng để Thế Tôn nhập Niết bàn hơn như Sampa, như Rajagaha, như Savatthi, như Sakata, như Kosambi, hay Banarasi.

Xin đức Thế Tôn chọn một nơi như thế để nhập diệt để cho đông đảo quần chúng có cơ duyên nhìn mặt Thế Tôn một lần cuối.Bụt bảo:– Ananda, Kusinara cũng là một nơi quan trọng lắm, dù nó chỉlà một đô thị tường vôi vách đất.

Ananda, Như Lai ưng ý khu rừng này lắm, Ananda, thầy có thấy hoa sala tiếp tục rơi trên áo và trên người của Như Lai không?Rồi Bụt bảo đại đức Ananda vào thành phố Kusinara báo tin cho những người trong bộ tộc Malla biết rằng đêm nay vào canh cuối, Bụt sẽ nhập Niết bàn trong rừng cây sala của họ.Những người trong bộ tộc Malla nghe tin Bụt sắp nhập diệt liền vội vã đi ra.Một du sĩ ngoại đạo tên là Subhadda nghe nói có Bụt ở ngoài rừng cũng theo họ tìm ra.Trong khi những người trong bộ tộc Malla thay phiên nhau tới ra mắt và làm lễ Bụt thì du sĩ Subhadda tới thương thuyết với đại đức Ananda để ông được gặp và hầu chuyện Bụt.

Đại đức không cho, bảo là Bụt đang mệt không thể tiếp được ông.Nghe được những câu trao đổi giữa hai người, Bụt bảo Ananda:– Thầy cứ cho du sĩ Subhadda vào đi, Như Lai có thể tiếp ông ấy.Du sĩ Subhadda ra trình diện trước Bụt, đã từng nghe nói tới đạo phong của Bụt, ông sẵn có lòng mến mộ Bụt từ lâu, ông lạy xuống xuống và bạch:– Thế Tôn, con nghe nói tới các vị lãnh đạo các giáo phái như Purana Kassapa, Makhali Gosala, Ajita Kesakambali, Pakudha Kaccayana, Sanjaya Belatthiputta và Nigantha Nathaputta… Con muốn hỏi Thế Tôn xem trong những vị đó có ai thật sự là người đạt đạo không?Bụt hỏi:– Subhadda, họ có đạt đạo hay không đạt đạo, việc đó không nên bàn tới bây giờ vì không cần thiết.

Subhadda, Như Lai sẽ chỉ cho ông con đường tu học để tự ông có thể đạt ngộ.Rồi Bụt dạy cho Subhadda về đạo lý Bát Chánh Đạo.Và người kết luận:– Subhadda, ở đâu trong đoàn thể nào mà có sự thực hành Bát Chánh Đạo là ở đó có thể có người đạt đạo.

Subhadda, ông cố thực tập phép này đi rồi chính ông sẽ trở nên người đạt đạo, không cần phải đặt câu hỏi người này hay người khác có thật là người đạt đạo hay không.Được Bụt dạy, du sĩ Subhadda thấy tâm hồn mở rộng,ông sung sướng quá.

Ông xin Bụt được xuất gia là đệ tử, Bụt chấp nhận.

Người dạy Ananda làm lễ xuất gia tại chỗ cho du sĩ Subhadda.Subhadda là người đệ tử cuối cùng của Bụt.Sau khi Subhadda đã được cạo đầu, thọ giới, khoác áo cà sa và được trao cho một bình bát, Bụt đưa mắt nhìn các vị khất sĩ ngồi bao bọc quanh người.

Lúc bấy giờ số lượng các vị khất sĩ đã tăng lên gần năm trăm vị, trong đó có các vị từ địa phương mới tới, Bụt nói:– Này các vị khất sĩ! Nếu vị nào còn thắc mắc điều gì về giáo pháp thì đây là lúc nên hỏi Như Lai.

Đừng để dịp này đi qua để sau này hối hận rằng: “Hôm ấy tôi được diện kiến Bụt vậy mà tôi quên không hỏi…”Bụt lặp lại câu nói của người tới ba lần, vẫn không có vị khất sĩ nào lên tiếng.Đại đức Ananda lên tiếng:– Bạch đức Thế Tôn, thật là vi diệu! Con có đức tin nơi giáo đoàn khất sĩ, con có đức tin nơi Tăng đoàn, ai cũng thấy được những lời Thế Tôn nói và giáo pháp của Thế Tôn dạy sáng tỏ như ban ngày, và không ai còn có thắc mắc nghi nan gì nữa về giáo pháp ấy và về con đường thực hiện.Bụt nói:– Ananda, đó là thầy nói từ niềm tin của thầy, Như Lai thì thấy bằng cái thấy trực tiếp của Như Lai.

Như Lai thấy trong đại chúng khất sĩ ở đây ai cũng có đức tin vững vàng nơi Tam Bảo, và trình độ thấp kém nhất trong số các vị cũng đã là quả vị Nhập lưu.Bụt đưa mắt im lặng nhìn đại chúng, rồi người nói:– Các vị khất sĩ, hãy nghe Như Lai nói đây: “Vạn pháp vô thường, có sinh thì có diệt”, các vị hãy tinh tiến lên để đạt tới giải thoát.Nói xong, Bụt nhắm mắt.

Đó là lời nói cuối cùng của người.Bỗng nhiên đại địa rung động, hoa sala rụng xuống như mưa, mọi người tự nhiên thấy tâm thần chấn động.

Ai cũng biết là Bụt đã nhập Niết bàn.(Đọc tới đây xin đọc giả tạm ngưng và thở thật nhẹ vài ba phút rồi hãy đọc tiếp).Bụt đã diệt độ.

Một số các vị khất sĩ đưa hai tay lên, nằm bò ra đất và khóc thương thảm thiết.

Họ rên rỉ:– Bụt đã nhập Niết bàn! Thế Tôn đã diệt độ! Con mắt của thế gian không còn nữa! Chúng ta biết nương tựa vào đâu?Trong khi những vị khất sĩ này lăn lộn và khóc than như thếthì một số các vị khất sĩ khác ngồi bất động, theo dõi hơi thở và quán chiếu về những điều Bụt dạy.

Đại đức Anuruddha lên tiếng:– Này các huynh đệ! Các huynh đệ đừng khóc thương thảm não như thế! Đức Thế Tôn đã dạy có sinh thì có diệt, có thành thì có hoại, có hợp thì có tan.

Nếu các huynh đệ hiểu và vâng theo lời đức Thế Tôn, thì xin các huynh đệ đừng làm náo loạn.

Xin trở về chỗ ngồi của mình, và xin im lặng, theo dõi hơi thở.

Hãy tôn trọng sự im lặng của giờ phút này.Mọi người trở về chỗ ngồi theo lời chỉ dạy của đại đức Anuruddha.

Đại đức hướng dẫn đại chúng khất sĩ đọc lên những đoạn kinh kệ mà đa số đã thuộc lòng, những đoạn nói về vô thường, vô ngã, buông thả và giải thoát.

Không khí trở lại trang nghiêm như cũ.Những cây đuốc đã được các bà con trong bộ tộc Malla thắp lên, bập bùng tỏa chiếu ánh sáng trên khung cảnh huyền nhiệm.

Tiếng tụng kinh trầm hùng, chỉ có tiếng tụng kinh trầm hùng vang lên trong đêm tối.Mọi người để hết tâm ý vào lời kinh.Sau thời tụng kinh, đại đức Anuruddha bắt đầu nói pháp thoại.

Pháp thoại của đại đức ca ngợi công hạnh của Bụt, ca ngợi trí tuệ, từ bi và đức đại hùng, đại lực, đại hỷ và đại xả của người.Đại đức Anuruddha nói xong thì đến lượt đại đức Ananda lên tiếng.

Đại đức kể lại những kỷ niệm đẹp đẽ đã xảy ra giữa Bụt và đại đức trong suốt trên bốn mươi năm trời.Suốt đêm, hai đại đức thay nhau nói pháp thoại.

Đại chúng năm trăm vị khất sĩ và ba trăm vị cư sĩ đều ngồi im lặng lắng nghe.

Những cây đuốc gần tàn đã được nối tiếp bằng những cây đuốc khác.

Cứ như thế cho đến khi trời sáng..