Đô cầm cuốn sổ ra khỏi phòng làm việc của ông Kim mồm lẩm bẩm: Lần này anh giao cho em viết một bài dài thế này chắc chết không gặp được vợ con đây. Ông Kim nhìn theo cười chứ không nói gì. Mối quan hệ tình cảm giữa ông Kim và Đô hết sức đặc biệt. Nó được tổng hợp bởi các mối quan hệ thầy trò, cấp trên cấp dưới và cả tình anh em. Đô làm thư ký riêng đồng thời cũng là thầy dạy văn hóa cho ông Kim ngót nghét đã gần chục năm. Vì vậy Đô hiểu ông Kim như hiểu mình. Khi cần viết một công văn, chỉ thị hay báo cáo, nói chuyện với một hội nghị nào đó, chỉ cần ông Kim nói ra ý của mình là Đô có thể có một bài viết ít khi ông Kim yêu cầu sửa chỗ này chỗ khác. Đô còn là một thư ký mẫn cán. Biết tính ông Kim lúc nào cũng cần những tư liệu chính xác, cụ thể nên trong sổ tay của Đô lúc nào cũng đầy ắp số liệu, sự kiện. Mỗi lần ông Kim cần là Đô mở sổ ra nói vanh vách, ít khi ông Kim nghi ngờ phải đi điều tra lại xem những số liệu, sự kiện ấy có chính xác hay không. Ông Kim quý mến Đô nhưng đôi lần ông thấy Đô bị thiệt thòi nếu như không cất nhắc, đề bạt Đô lên một cương vị cao hơn cái chức thư ký riêng của anh. Một lần ông Kim đột ngột hỏi Đô:
- Cậu làm thư ký riêng cho tớ lâu quá có thắc mắc gì không?
Đô ngạc nhiên hỏi:
- Anh bảo em thắc mắc chuyện gì?
Ông Kim tâm sự:
- Nhiều khi thấy để cậu làm thư ký riêng cho tớ lâu quá, tớ rất ái ngại. Vẫn biết rằng đi làm cách mạng không ai nghĩ mình sẽ trở thành ông này, bà nọ. Nhưng cái nhìn của xã hội thì lại khác. Thấy ai chậm được tổ chức cất nhắc đề bạt là cứ nghĩ có lẽ do bị khuyết điểm hay do trình độ kém. Cậu có nhớ cái lần đi lên xã Hạ Đình không. Mấy đứa trẻ con nhìn thấy cậu mang khẩu súng hai nòng đi sau lưng tớ cùng với cậu Hành, chúng liền bảo với nhau: Cái ông cán bộ này to lắm. Có một anh loong toong mang súng đi hầu và một anh bồi đi theo nữa chúng mày ạ. Nghe xong tớ vừa buồn cười vừa ái ngại cho cậu.
- Chúng nó trẻ con biết gì. Mà sao cái xã Hạ Đình ấy còn lạc hậu thế nhỉ. Miền Bắc đã được giải phóng bao nhiêu năm rồi mà vẫn còn dùng những tiếng như bồi, loong toong nghe buồn cười thật.
Ông Kim giải thích:
- Hạ Đình ngày còn tạm chiếm có cái bốt Dốc Khỉ do một tên quan Một người Pháp, tương đương với thiếu úy bây giờ làm đồn trưởng. Những tiếng loong toong bồi bếp từ đó mà ra. Có lẽ thấy người lớn gọi thế nên chúng bắt chước. Đô này. Sắp tới tay Sâm có thể được cử đi công tác chuyên gia ở Lào. Tay Huỳnh phó văn phòng sẽ lên làm Chánh văn phòng tỉnh ủy. Tớ định bàn với tay Dần đưa cậu lên thế vào cái vị trí phó văn phòng của tay Huỳnh. Cậu thấy thế nào?
Không một chút đắn đo Đô nói luôn:
- Anh cứ để em làm thư ký riêng cho anh. Đưa người khác về thay em, em tin không hợp với anh đâu.
- Tớ cũng chẳng muốn để cậu rời khỏi tớ. Nhưng cũng phải mở đường cho cậu tiến chứ giữ mãi cậu sao được.
- Em được làm việc cạnh anh là một niềm hạnh phúc rồi. Anh đừng có nghĩ ngợi gì nữa.
Ông Kim cảm động muốn nói một câu gì đó để bày tỏ nỗi lòng của mình nhưng chẳng biết nên nói gì.
Ông Kim đang ngồi nghĩ về Đô thì Đình từ ngoài đi vào.
- Anh có bận không? - Đình hỏi.
- Có việc gì không?
- Tôi muốn gặp anh một lát - Đình tự kéo ghế ngồi và hỏi luôn - Anh định cử tôi đi công tác ở Lào có phải không?
Biết tính Đình rồi nên ông Kim đi thẳng vào chuyện:
- Ban đối ngoại Trung ương yêu cầu tỉnh ta cử hai đồng chí tỉnh ủy viên có trình độ lí luận, đã qua trường Đảng cao cấp đi làm chuyên gia tại trường Đảng của bạn Lào. Mình và cậu Dần có điểm qua một số các tỉnh ủy viên đã qua trường Đảng cao cấp và có khả năng giảng dạy lí luận, trong đó có ông. Ý mình cũng định cử ông đi, nhưng chưa quyết.
Đình hỏi thẳng:
- Có phải nhân dịp này anh muốn đẩy tôi ra khỏi cơ quan tỉnh ủy có đúng không?
- Cậu nghĩ như thế à?
- Không phải nghĩ mà tôi khẳng định như thế.
- Vì sao cậu khẳng định là tớ muốn đẩy cậu ra khỏi cơ quan tỉnh ủy?
Đình cười nhếch mép:
- Rất dễ hiểu thôi. Vì tôi là một trong những người kiên quyết đấu tranh với những việc làm sai trái của anh đang đi ngược lại đường lối tập thể hóa của Đảng.
Ông Kim nhìn thẳng vào Đình:
- Cậu tưởng nếu cậu ở cơ quan tỉnh ủy thì tôi không khi nào thực hiện được những việc tôi đang làm hay sao?
- Nếu không ngăn chặn được thì ít ra tôi cũng hạn chế được những sai lầm của anh.
Ông Kim cười khẩy:
- Cậu là một nhà lí luận về chủ nghĩa Mác. Tớ nghĩ cậu phải nắm được quy luật của sự phát triển hơn ai hết. Vậy thì với khả năng của cậu liệu cậu có cản được cái mới, cái tiến bộ đang thay dần cái lạc hậu, giáo điều, máy móc đang diễn ra trong các Hợp tác xã nông nghiệp hay không? Đừng có ảo tưởng làm được việc đó cậu ạ. Tớ nói thẳng nhé. Cậu có ở lại cơ quan tỉnh ủy, cậu cũng chỉ làm cho tớ khó chịu vì bị vướng chân thôi chứ chẳng khi nào cản được việc làm của tớ.
Đình không hề bất ngờ trước câu nói của ông Kim:
- Như vậy là anh đã thừa nhận vì tôi làm vướng chân anh nên anh muốn gạt khéo tôi ra khỏi cơ quan tỉnh ủy bằng cách cử đi làm chuyên gia ở Lào?
- Tớ và tay Dần chỉ mới điểm qua những người có tiêu chuẩn như Ban đối ngoại yêu cầu thôi chứ chưa quyết định cử ai đi cả.
- Nếu thế thì tôi nằm ngoài tiêu chuẩn ấy, bởi Ban đối ngoại chỉ yêu cầu cử tỉnh ủy viên, còn tôi lại là thường vụ tỉnh ủy. Nếu không có ý đồ gì sao anh lại đưa tôi vào danh sách những người được lựa chọn?
Ông Kim cố kềm chế để khỏi to tiếng:
- Thường vụ hay tỉnh ủy viên chỉ là sự phân cấp trách nhiệm chứ không phải cái ghế cao thấp ngồi để hưởng lộc. Việc cử ông đi Lào không phải bàn nữa nhé. Ông cứ yên tâm ngồi trên cái ghế trưởng ban tuyên huấn của mình. Bây giờ tôi muốn hỏi ông chuyện này. Vừa rồi ông xuống Vĩnh Hòa để tìm hiểu việc hóa giá nông cụ sản xuất bán cho nông dân có phải không?
- Tiện có xe của anh Bao phái viên đi xuống đó, tôi cùng xuống để xem tình hình thực hư ra sao.
- Tớ không phê bình việc làm vô nguyên tắc của cậu. Tớ muốn hỏi cậu nghĩ thế nào về việc làm của Hợp tác xã Hồng Vân và Phương Trúc?
Đình hỏi lại:
- Vì sao anh bảo tôi vô nguyên tắc?
- Ai cử cậu đi xuống Vĩnh Hòa để tìm hiểu tình hình? Nếu cậu cần tìm hiểu cơ sở để viết tài liệu, ít ra cậu cũng phải báo cáo với tớ. Cơ quan dù to dù nhỏ gì cũng có sự phân công người phụ trách. Người phụ trách chịu trách nhiệm với trên về việc làm của cấp dưới của mình. Một điều sơ đẳng như vậy vô lẽ cậu không nắm được mà hỏi vì sao tớ bảo cậu vô nguyên tắc. Bây giờ cậu cho tớ biết nhận xét của cậu về việc làm của hai Hợp tác xã ở Vĩnh Hòa.
Đình không một chút ngần ngại nói luôn:
- Tôi và anh Bao đều có chung một nhận định. Đây là một việc làm hết sức sai lầm thuộc về quan điểm chủ trương đường lối của Đảng. Khi nãy anh có nhắc đến quy luật của sự phát triển. Anh cho rằng cái mới, cái tiến bộ đang thay cái lạc hậu, giáo điều máy móc đang diễn ra trong các Hợp tác xã. Đã nói đến quy luật của sự phát triển là phải nói nó phát triển đi lên theo hình thái xoáy trôn ốc. Cái của ngày hôm nay phủ định có kế thừa cái của ngày hôm qua. Nhưng cái mới, cái tiến bộ của các Hợp tác xã mà anh nhắc đến lại phát triển theo chiều hướng đi xuống, trở lại với con đường làm ăn riêng lẻ. Hết trả ao chuôm lại cho nông dân thả cá, bây giờ đến lượt bán lại công cụ sản xuất cho nông dân. Cứ đà này tôi tin sẽ đến một ngày nào đó chắc chắn trâu bò, ruộng đất sẽ được trả nốt cho nông dân. Tôi thấy cái trò chơi của anh mạo hiểm quá.
Ông Kim ngồi nghe ông Đình nói người ngứa ngáy châm chích như bị rôm đốt:
- Cậu nói đã hết chưa?
- Tôi chỉ nói với anh vậy thôi. Tôi mong rằng anh đừng hiểu lầm sự chân thành thẳng thắn của tôi.
Ông Kim thong thả rít thêm một điếu thuốc lào nữa rồi nói đủng đỉnh:
- Tớ hiểu cậu còn hơn hiểu cả tớ nên cậu đừng lo tớ hiểu nhầm. Tớ nói thật, những lời cậu vừa nói tớ cũng đã đọc nhiều lần trên các tờ báo rồi. Cậu nói có chỗ đúng. Đó là chủ trương đưa nền nông nghiệp miền Bắc tiến lên sản xuất lớn Xã hội chủ nghĩa. Muốn cơ giới hóa, điện khí hóa, hóa học hóa, bước đi đầu tiên là phải tập thể hóa lối làm ăn của nông dân. Ai chả mong nông dân mình có một cuộc sống sung sướng hả cậu. Ai không mong đồng ruộng manh mún sẽ thành nông trang tập thể. Nhưng chưa làm được những điều mơ ước cao siêu thì hãy làm cho cái bụng dân mình được no, cái thân của dân mình được ấm cái đã.
Ông Kim đứng lên đi đến vịn tay vào khung cửa sổ nhìn ra bên ngoài như cố nén cơn xúc động đang trào lên ở trong lòng ông. Mãi sau ông nói tiếp:
- Tớ có món nợ rất lớn chưa trả được. Đó là sự che chở đùm bọc của người nông dân trong những năm tháng tớ hoạt động trước khởi nghĩa và thời kháng chiến. Nhiều người bây giờ được ở nhà lầu, đi xe hơi nên quên mất nông dân. Còn tớ thì không bao giờ quên. Tớ khẳng định với cậu điều này nữa. Đường lối tập thể hóa của Đảng là hoàn toàn đúng đắn. Nông dân chúng ta không có con đường nào khác là phải đi vào con đường làm ăn tập thể. Nhưng biện pháp để thực hiện đường lối đó có nhiều chỗ sai cậu ạ. Nhiều chỗ sai, cậu có hiểu không.
Đình lặng lẽ nhìn ông Kim rồi đứng lên bỏ ra khỏi phòng. Ông Kim nhìn theo lắc đầu.
- Cậu làm thư ký riêng cho tớ lâu quá có thắc mắc gì không?
Đô ngạc nhiên hỏi:
- Anh bảo em thắc mắc chuyện gì?
Ông Kim tâm sự:
- Nhiều khi thấy để cậu làm thư ký riêng cho tớ lâu quá, tớ rất ái ngại. Vẫn biết rằng đi làm cách mạng không ai nghĩ mình sẽ trở thành ông này, bà nọ. Nhưng cái nhìn của xã hội thì lại khác. Thấy ai chậm được tổ chức cất nhắc đề bạt là cứ nghĩ có lẽ do bị khuyết điểm hay do trình độ kém. Cậu có nhớ cái lần đi lên xã Hạ Đình không. Mấy đứa trẻ con nhìn thấy cậu mang khẩu súng hai nòng đi sau lưng tớ cùng với cậu Hành, chúng liền bảo với nhau: Cái ông cán bộ này to lắm. Có một anh loong toong mang súng đi hầu và một anh bồi đi theo nữa chúng mày ạ. Nghe xong tớ vừa buồn cười vừa ái ngại cho cậu.
- Chúng nó trẻ con biết gì. Mà sao cái xã Hạ Đình ấy còn lạc hậu thế nhỉ. Miền Bắc đã được giải phóng bao nhiêu năm rồi mà vẫn còn dùng những tiếng như bồi, loong toong nghe buồn cười thật.
Ông Kim giải thích:
- Hạ Đình ngày còn tạm chiếm có cái bốt Dốc Khỉ do một tên quan Một người Pháp, tương đương với thiếu úy bây giờ làm đồn trưởng. Những tiếng loong toong bồi bếp từ đó mà ra. Có lẽ thấy người lớn gọi thế nên chúng bắt chước. Đô này. Sắp tới tay Sâm có thể được cử đi công tác chuyên gia ở Lào. Tay Huỳnh phó văn phòng sẽ lên làm Chánh văn phòng tỉnh ủy. Tớ định bàn với tay Dần đưa cậu lên thế vào cái vị trí phó văn phòng của tay Huỳnh. Cậu thấy thế nào?
Không một chút đắn đo Đô nói luôn:
- Anh cứ để em làm thư ký riêng cho anh. Đưa người khác về thay em, em tin không hợp với anh đâu.
- Tớ cũng chẳng muốn để cậu rời khỏi tớ. Nhưng cũng phải mở đường cho cậu tiến chứ giữ mãi cậu sao được.
- Em được làm việc cạnh anh là một niềm hạnh phúc rồi. Anh đừng có nghĩ ngợi gì nữa.
Ông Kim cảm động muốn nói một câu gì đó để bày tỏ nỗi lòng của mình nhưng chẳng biết nên nói gì.
Ông Kim đang ngồi nghĩ về Đô thì Đình từ ngoài đi vào.
- Anh có bận không? - Đình hỏi.
- Có việc gì không?
- Tôi muốn gặp anh một lát - Đình tự kéo ghế ngồi và hỏi luôn - Anh định cử tôi đi công tác ở Lào có phải không?
Biết tính Đình rồi nên ông Kim đi thẳng vào chuyện:
- Ban đối ngoại Trung ương yêu cầu tỉnh ta cử hai đồng chí tỉnh ủy viên có trình độ lí luận, đã qua trường Đảng cao cấp đi làm chuyên gia tại trường Đảng của bạn Lào. Mình và cậu Dần có điểm qua một số các tỉnh ủy viên đã qua trường Đảng cao cấp và có khả năng giảng dạy lí luận, trong đó có ông. Ý mình cũng định cử ông đi, nhưng chưa quyết.
Đình hỏi thẳng:
- Có phải nhân dịp này anh muốn đẩy tôi ra khỏi cơ quan tỉnh ủy có đúng không?
- Cậu nghĩ như thế à?
- Không phải nghĩ mà tôi khẳng định như thế.
- Vì sao cậu khẳng định là tớ muốn đẩy cậu ra khỏi cơ quan tỉnh ủy?
Đình cười nhếch mép:
- Rất dễ hiểu thôi. Vì tôi là một trong những người kiên quyết đấu tranh với những việc làm sai trái của anh đang đi ngược lại đường lối tập thể hóa của Đảng.
Ông Kim nhìn thẳng vào Đình:
- Cậu tưởng nếu cậu ở cơ quan tỉnh ủy thì tôi không khi nào thực hiện được những việc tôi đang làm hay sao?
- Nếu không ngăn chặn được thì ít ra tôi cũng hạn chế được những sai lầm của anh.
Ông Kim cười khẩy:
- Cậu là một nhà lí luận về chủ nghĩa Mác. Tớ nghĩ cậu phải nắm được quy luật của sự phát triển hơn ai hết. Vậy thì với khả năng của cậu liệu cậu có cản được cái mới, cái tiến bộ đang thay dần cái lạc hậu, giáo điều, máy móc đang diễn ra trong các Hợp tác xã nông nghiệp hay không? Đừng có ảo tưởng làm được việc đó cậu ạ. Tớ nói thẳng nhé. Cậu có ở lại cơ quan tỉnh ủy, cậu cũng chỉ làm cho tớ khó chịu vì bị vướng chân thôi chứ chẳng khi nào cản được việc làm của tớ.
Đình không hề bất ngờ trước câu nói của ông Kim:
- Như vậy là anh đã thừa nhận vì tôi làm vướng chân anh nên anh muốn gạt khéo tôi ra khỏi cơ quan tỉnh ủy bằng cách cử đi làm chuyên gia ở Lào?
- Tớ và tay Dần chỉ mới điểm qua những người có tiêu chuẩn như Ban đối ngoại yêu cầu thôi chứ chưa quyết định cử ai đi cả.
- Nếu thế thì tôi nằm ngoài tiêu chuẩn ấy, bởi Ban đối ngoại chỉ yêu cầu cử tỉnh ủy viên, còn tôi lại là thường vụ tỉnh ủy. Nếu không có ý đồ gì sao anh lại đưa tôi vào danh sách những người được lựa chọn?
Ông Kim cố kềm chế để khỏi to tiếng:
- Thường vụ hay tỉnh ủy viên chỉ là sự phân cấp trách nhiệm chứ không phải cái ghế cao thấp ngồi để hưởng lộc. Việc cử ông đi Lào không phải bàn nữa nhé. Ông cứ yên tâm ngồi trên cái ghế trưởng ban tuyên huấn của mình. Bây giờ tôi muốn hỏi ông chuyện này. Vừa rồi ông xuống Vĩnh Hòa để tìm hiểu việc hóa giá nông cụ sản xuất bán cho nông dân có phải không?
- Tiện có xe của anh Bao phái viên đi xuống đó, tôi cùng xuống để xem tình hình thực hư ra sao.
- Tớ không phê bình việc làm vô nguyên tắc của cậu. Tớ muốn hỏi cậu nghĩ thế nào về việc làm của Hợp tác xã Hồng Vân và Phương Trúc?
Đình hỏi lại:
- Vì sao anh bảo tôi vô nguyên tắc?
- Ai cử cậu đi xuống Vĩnh Hòa để tìm hiểu tình hình? Nếu cậu cần tìm hiểu cơ sở để viết tài liệu, ít ra cậu cũng phải báo cáo với tớ. Cơ quan dù to dù nhỏ gì cũng có sự phân công người phụ trách. Người phụ trách chịu trách nhiệm với trên về việc làm của cấp dưới của mình. Một điều sơ đẳng như vậy vô lẽ cậu không nắm được mà hỏi vì sao tớ bảo cậu vô nguyên tắc. Bây giờ cậu cho tớ biết nhận xét của cậu về việc làm của hai Hợp tác xã ở Vĩnh Hòa.
Đình không một chút ngần ngại nói luôn:
- Tôi và anh Bao đều có chung một nhận định. Đây là một việc làm hết sức sai lầm thuộc về quan điểm chủ trương đường lối của Đảng. Khi nãy anh có nhắc đến quy luật của sự phát triển. Anh cho rằng cái mới, cái tiến bộ đang thay cái lạc hậu, giáo điều máy móc đang diễn ra trong các Hợp tác xã. Đã nói đến quy luật của sự phát triển là phải nói nó phát triển đi lên theo hình thái xoáy trôn ốc. Cái của ngày hôm nay phủ định có kế thừa cái của ngày hôm qua. Nhưng cái mới, cái tiến bộ của các Hợp tác xã mà anh nhắc đến lại phát triển theo chiều hướng đi xuống, trở lại với con đường làm ăn riêng lẻ. Hết trả ao chuôm lại cho nông dân thả cá, bây giờ đến lượt bán lại công cụ sản xuất cho nông dân. Cứ đà này tôi tin sẽ đến một ngày nào đó chắc chắn trâu bò, ruộng đất sẽ được trả nốt cho nông dân. Tôi thấy cái trò chơi của anh mạo hiểm quá.
Ông Kim ngồi nghe ông Đình nói người ngứa ngáy châm chích như bị rôm đốt:
- Cậu nói đã hết chưa?
- Tôi chỉ nói với anh vậy thôi. Tôi mong rằng anh đừng hiểu lầm sự chân thành thẳng thắn của tôi.
Ông Kim thong thả rít thêm một điếu thuốc lào nữa rồi nói đủng đỉnh:
- Tớ hiểu cậu còn hơn hiểu cả tớ nên cậu đừng lo tớ hiểu nhầm. Tớ nói thật, những lời cậu vừa nói tớ cũng đã đọc nhiều lần trên các tờ báo rồi. Cậu nói có chỗ đúng. Đó là chủ trương đưa nền nông nghiệp miền Bắc tiến lên sản xuất lớn Xã hội chủ nghĩa. Muốn cơ giới hóa, điện khí hóa, hóa học hóa, bước đi đầu tiên là phải tập thể hóa lối làm ăn của nông dân. Ai chả mong nông dân mình có một cuộc sống sung sướng hả cậu. Ai không mong đồng ruộng manh mún sẽ thành nông trang tập thể. Nhưng chưa làm được những điều mơ ước cao siêu thì hãy làm cho cái bụng dân mình được no, cái thân của dân mình được ấm cái đã.
Ông Kim đứng lên đi đến vịn tay vào khung cửa sổ nhìn ra bên ngoài như cố nén cơn xúc động đang trào lên ở trong lòng ông. Mãi sau ông nói tiếp:
- Tớ có món nợ rất lớn chưa trả được. Đó là sự che chở đùm bọc của người nông dân trong những năm tháng tớ hoạt động trước khởi nghĩa và thời kháng chiến. Nhiều người bây giờ được ở nhà lầu, đi xe hơi nên quên mất nông dân. Còn tớ thì không bao giờ quên. Tớ khẳng định với cậu điều này nữa. Đường lối tập thể hóa của Đảng là hoàn toàn đúng đắn. Nông dân chúng ta không có con đường nào khác là phải đi vào con đường làm ăn tập thể. Nhưng biện pháp để thực hiện đường lối đó có nhiều chỗ sai cậu ạ. Nhiều chỗ sai, cậu có hiểu không.
Đình lặng lẽ nhìn ông Kim rồi đứng lên bỏ ra khỏi phòng. Ông Kim nhìn theo lắc đầu.
Trải nghiệm đọc truyện tuyệt vời trên ứng dụng TYT
