Áp lực của phiên họp lớn đến nỗi phải rất lâu sau đó tôi mới tỉnh lại. Khi tỉnh lại, tôi thấy mình nằm dài trên giường trong một căn phòng. Con Zira và con Cornelius săn sóc tôi trong khi những con khỉ đột giữ không cho các nhà báo lại gần tôi.

- Tuyệt vời! - Con Zira thì thầm vào tai tôi - Anh đã thắng.

- Ulysse, - Con Cornelius nói - chúng mình sẽ cùng làm nhiều việc quan trọng.

Nó cho tôi biết Đại hội đồng của hành tinh vừa họp phiên đặc biệt và đã quyết định giải phóng tôi ngay lập tức. Nó cũng cho tôi biết có một vài khỉ chống lại quyết định đó nhưng công luận buộc chúng không thể làm khác. Khi mời tôi làm cộng tác viên, nó xoa xoa tay như đang nghĩ tới sự hỗ trợ của tôi cho công tác nghiên cứu của nó. Nó tiếp :

- Anh sẽ ở đây. Tôi hy vọng căn phòng này vừa ý anh, phòng này cạnh phòng tôi, trong khu của học viện dành cho các khỉ viên cao cấp.

Tôi hoảng sợ nhìn quanh, tưởng như trong mơ. Tuy vậy căn phòng cũng khá tiện nghi. Thể là khởi đầu một thời kỳ mới. Sau bao ngày chờ đợi giây phút này, tự nhiên tôi cảm thấy bâng khuâng. Ánh mắt tôi gặp ánh mắt con Zira và tôi biết con khỉ cái tinh tế này đoán được ý nghĩ của tôi. Nó mỉm cười nói xa xôi :

- Đương nhiên ở đây anh không có Nova nữa.

Tôi đỏ mặt, nhún vai, thử ngồi nhỏm lên. Tôi thấy mình đã khỏe lại và sẵn sàng lao vào cuộc sống mới. Con Zira hỏi :

- Anh có đủ sức tham dự một cuộc gặp mặt nhỏ không? Chúng tôi đã mời một số bạn bè để kỷ niệm ngày trọng đại này. Tất cả đều là vượn.

Tôi trả lời không gì làm tôi vui sướng hơn nhưng tôi không muốn ra ngoài trần truồng như thế này. Trả lời xong, tôi mới nhận ra mình đang mặc bộ đồ ngủ. Bộ này là của con Cornelius cho mượn. Thôi đành vậy, nhưng chắc là trông lố lăng lắm. Con Zira nói :

- Ngày mai, anh sẽ có một tủ áo riêng, còn tối nay anh sẽ có một bộ com lê. Đây là thợ may.

Một con vượn nhỏ thó bước vào, nhã nhặn chào tôi. Sau này tôi mới biết trong khi tôi còn đang ngất, các thợ may nổi tiếng nhất hành tinh đã giành nhau vinh dự được may quần áo cho tôi. Con này là thợ may nổi tiếng nhất, những khỉ đột tên tuổi nhất thủ đô đều là khách hàng của nó.

Tôi theo dõi sự khéo léo và nhanh nhẹn của nó. Chưa tới hai giờ đồng hồ, nó đã may xong cho tôi một bộ quần áo trông cũng được, cảm giác mặc quần áo làm tôi ngỡ ngàng, còn con Zira ngắm nghía tôi với vẻ ngạc nhiên thực sự. Trong khi nhà nghệ sĩ sửa lại thì con Cornelius cho các nhà báo vào vì chúng đập cửa ầm ầm. Tôi phải ngồi chịu trận trong hơn một giờ, phải trả lời đủ loại câu hỏi oái oăm, bị đủ loại ống kính chĩa vào người, phải cung cấp những chi tiết hiểm hóc nhất về cuộc sống của loài người trên Trái Đất. Tôi làm thỏa mãn hết các câu hỏi. Bản thân là nhà báo, tôi hiểu rõ mối lợi tôi mang lại cho các đồng nghiệp khác loài này. Tôi cũng hiểu báo chí sẽ là một chỗ dựa vững chắc cho mình.

Khi các nhà báo rút đi thì đã khá muộn. Tôi đang định tới nhập cuộc vui với bạn bè của con Cornelius thì con Zanam tới. Chắc nó đã biết những sự kiện vừa qua vì nó chào tôi rất cung kính. Nó tìm và báo cho con Zira biết có trục trặc trong khu nó trông coi. Nổi giận vì sự vắng mặt kéo dài của tôi, Nova làm nhộn nhạo lên. Sự kích thích của cô lan tới những người khác và nó không sao lập lại được trật tự.

Con Zira nói với tôi :

- Tôi sẽ tới đó một lát. Anh chờ tôi ở đây.

Tôi nhìn con vượn cái vẻ van xin. Nó lưỡng lự, sau đó nhún vai nói :

- Tùy anh. Dù sao anh cũng có quyền tự do. Hơn nữa, có khi anh biết cách làm nó yên lặng trở lại hơn tôi.

Tôi cùng với con Zira trở lại phòng giam người. Nhìn thấy tôi, những người bị giam yên lặng trở lại một cách khó hiểu. Chắc chắn họ nhận ra tôi mặc dù tôi mặc quần áo. Hình như họ biết đã xảy ra một sự kiện kỳ diệu nào đó.

Tôi run run tiến về phía cũi Nova. Tôi lại gần và mỉm cười với cô. Khi tôi nói với cô, tôi có cảm giác là cô đang theo dõi những ý nghĩ của tôi và sắp trả lời tôi. Nhưng làm sao có chuyện đó được. Tuy nhiên sự có mặt của tôi làm cô cũng như nhiều người khác yên lặng trở lại. Cô nhận một mẩu đường tôi đưa cho và nhai nghiến ngấu trong khi tôi đi ra, lòng đau thắt.

Buổi tối hôm đó, buổi tối đầu tiên tôi hòa nhập vào xã hội khỉ, đã gây cho tôi một cảm giác mơ hồ và bối rối.

Sự mơ hồ do rượu gây ra. Thứ rượu này tôi uống ngay từ lúc mới tới và thấy không quen, cảm giác bối rối từng lúc xuất hiện một cách không rõ ràng. Cảm giác này làm tôi thấy những con khỉ xung quanh như mất hết tính cách và đường nét khỉ khi chúng thực hiện các vai trò xã hội của chúng. Chẳng hạn, tôi thấy con chủ khách sạn có đầy đủ phong cách của một người chủ khách sạn khi nó khúm núm đi lại phía bàn tôi. Hay những con khỉ đột, tôi thấy chúng cũng không đến nỗi khỉ lắm. Những con khỉ cái già lòe loẹt son phấn như biến mất vẻ khỉ trước sự đỏm dáng của chúng và khi nhảy với con Zira tôi có cảm giác như đang ôm trong tay mình một người vũ nữ thực sự. Ban nhạc của bọn vượn không còn là một ban nhạc buồn tẻ nữa và những con khỉ lịch sự của giới thanh lịch quanh tôi trở nên những con người thực thụ của buổi vũ hội.

Tôi sẽ không nói nhiều về những cảm giác do sự có mặt của tôi giữa đám khỉ gây ra. Chỉ biết rằng mọi cặp mắt của bọn khỉ đều dồn vào tôi. Tôi phải tặng chữ ký cho nhiều khỉ sưu tập. Việc này làm hai con khỉ đột do con Cornelius chọn làm bảo vệ cho tôi phải chống đỡ vất vả với bọn khỉ cái đủ lứa tuổi. Bọn này tranh nhau giành vinh dự được chạm cốc hoặc nhảy với tôi.

Đêm đã khuya. Tôi đang nửa tỉnh nửa say thì hình ảnh giáo sư Antelle hiện ra trong đầu tôi. Tự nhiên trong tôi tràn ngập một cảm giác nặng nề. Tôi suýt phát khóc khi nghĩ tới người bạn đồng hành đang khổ sở trên nệm cỏ trong cũi trong khi mình nhởn nhơ say sưa với khỉ.

Con Zira hỏi và tôi thú nhận với nó vì sao mình buồn. Con Cornelius cho tôi biết là nó đã tìm được giáo sư và ông rất khỏe. Bây giờ thì chẳng còn ai chống đối việc trả lại tự do cho giáo sư. Tôi tuyên bố không thể chờ thêm được một phút không báo cho ông ta biết tin này. Con Cornelius suy nghĩ rồi nói :

- Đúng là không thể từ chối anh được trong một ngày trọng đại như thế này. Tôi quen ông giám đốc vườn thú. Nào, chúng ta đi!

Ba chúng tôi rời quán tới vườn thú. Con giám đốc lật đật dậy. Nó đã biết câu chuyện của tôi. Con Cornelius cho nó biết lai lịch thực của một con người bị giam trong vườn thú. Con giám đốc như không tin vào tai mình nữa và không từ chối yêu cầu của tôi. Nó phải chờ sáng để thực hiện một số thủ tục nhưng cũng đồng ý đưa chúng tôi tới chỗ giáo sư vì không gì có thể ngăn tôi nói chuyện ngay với giáo sư.

Khi chúng tôi tới trước cũi giáo sư thì trời vừa sáng. Nhà bác học bất hạnh sống như một con vật giữa khoảng năm mươi người đàn ông, đàn bà lẫn lộn. Những người này vẫn còn đang ngủ, nằm ghép với nhau thành từng đôi hoặc thành từng nhóm bốn hay năm người. Tất cả choàng dậy khi con giám đốc bật đèn.

Chẳng lâu la gì tôi tìm ngay ra giáo sư. Ông nằm dài trên nền như những con người khác, ôm chặt một cô gái khá trẻ. Rùng mình khi thấy ông như vậy, tôi xấu hổ khi nghĩ tới sự bê tha ti tiện mình đã trải trong bốn tháng qua.

Tôi lúng túng đến nỗi không nói nổi. Đám người, giờ đây đã thức dậy hết, chẳng có vẻ gì ngạc nhiên. Được thuần hóa và huấn luyện tốt, họ bắt đầu đi đi lại lại, hy vọng được thưởng cái gì đó. Con giám đốc ném cho họ mấy mẩu bánh. Vẫn như mọi khi, ngay lập tức, đám người xô đẩy tranh giành nhau trong khi những người khôn ngoan hơn lảng ra bên song cũi chìa tay ra vẻ cầu khẩn.

Giáo sư Antelle bắt chước số người này. Ông ta cố tới gần con giám đốc và chìa tay ra. Thái độ thiếu tư cách đó thoạt đầu làm tôi khó chịu, nhưng ngay sau đó làm tôi kinh hoàng. Ông ta chỉ cách tôi có ba bước nhưng có vẻ không nhận ra tôi. Đôi mắt ông, ngày xưa lanh lợi là thế, giờ đây mất hết tinh anh và cũng trống rỗng như mắt của những người bị bắt. Tôi kinh hoàng nhận ra đôi mắt chỉ thoáng rung động do tôi mặc quần áo.

Cuối cùng, tôi cũng cố nói để xua tan cơn ác mộng :

- Thưa giáo sư, người học trò của giáo sư là Ulysse Mérou đây. Chúng ta đã thoát. Tôi tới để báo tin cho giáo sư biết...

Nghe giọng nói của tôi, giáo sư nghếch đầu lên và lùi lại y như phản xạ của người trên hành tinh này. Tôi năn nỉ :

- Thưa giáo sư, tôi đây, Ulysse Mérou đây, người đi cùng giáo sư trong chuyến bay đây! Tôi đã được tự do và trong vài giờ nữa giáo sư cũng sẽ được tự do. Những khỉ ở đây là bạn chúng ta. Họ đã biết chúng ta là ai và đón tiếp chúng ta như bạn bè.

Giáo sư Antelle không trả lời. Ông tỏ ra không hiểu và lùi lại như muốn chạy trốn. Y như những con người ở đây.

Tôi thấy tuyệt vọng còn đám khỉ theo tôi khá bị kích thích. Con Cornelius nhíu mày như mỗi khi gặp vấn đề khó khăn. Tôi chợt nghĩ có lẽ giáo sư phải che giấu thân phận vì sợ sự có mặt của bọn khỉ. Thế là tôi yêu cầu bọn khỉ ra chỗ khác để tôi ở lại một mình với giáo sư. Bọn khỉ vui vẻ đáp ứng yêu cầu của tôi. Khi chúng đã đi khuất, tôi đi vòng quanh cũi, lại gần nhà bác học và khẩn khoản nói với ông ta :

- Thưa giáo sư, tôi hiểu sự thận trọng của giáo sư. Tôi hiểu những con người của Trái Đất như chúng ta sẽ phải hứng chịu gì ở đây, nhưng bây giờ, tôi xin thề với giáo sư, chỉ có hai chúng ta và những cuộc thí nghiệm đã kết thúc. Tôi đây, Ulysse Mérou, người bạn của giáo sư, người cùng đi với giáo sư, đang nói với giáo sư.

Ông vẫn vừa lùi lại vừa nhìn trộm tôi vừa run rẩy vì tôi vẫn đứng trước mặt. Không biết ông có hiểu tôi không mà tôi thấy miệng ông he hé. Tôi nhìn ông lòng tràn hy vọng. Nhưng tôi kinh hoảng chết lặng khi thấy ông biểu hiện cảm xúc của mình: miệng mở he hé, không phải là động tác chuẩn bị nói của người Trái Đất mà phát ra những tiếng u u từ họng, thứ âm thanh biểu thị sự thỏa mãn hoặc sợ hãi của giống người trên hành tinh này. Ông đứng trước mặt tôi, môi bất động, phát ra một chuỗi tiếng u u dài làm tim tôi lạnh cứng vì sợ hãi.